Đề bài: Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang

Cảm nhận Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang là một đề bài mang tính bao quát và thường gặp trong khi nhắc tới tác phẩm này. Vì vậy chuyên mục Văn mẫu 11 của Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung cũng đã tổng hợp những nội dung tri thức bổ trợ để giúp những em học sinh chuẩn bị tài liệu và viết bài được tốt hơn, đạt điểm cao: dàn ý bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong tràng giang

Bạn đang xem bài: Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang

, những bài văn mẫu hay cho đề bài này.

Lập dàn ý bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong tràng giang

I. Mở bài

– Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

+ Xuất hiện vào giai đoạn toàn thịnh của thơ Mới, Huy Cận (1919 – 2005), quê ở Hương Sơn – Hà Tĩnh, là một trong những thi sĩ có công đưa phong trào này lên tới đỉnh cao. Ở độ chín nhất, phong cách thơ Huy Cận có sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố cổ điển nhất là cổ điển Đường thi với yếu tố thơ Mới, cụ thể hơn là sự hòa hợp giữa nỗi sầu vũ trụ và thế nhân từng chứa chan trong thơ Đường với nỗi đơn chiếc của cái “tôi” tư nhân, cá thể trong thơ Mới tạo nên nỗi sầu vạn kỉ.

– Bài thơ Tràng giang sáng tác năm 1939, in trong tập Lửa thiêng là bài thơ tiêu biểu và nổi tiếng nhất của Huy Cận trước cách mệnh tháng Tám được xếp vào hàng tuyệt tác.

II. Thân bài

1. Bức tranh thiên nhiên về trời rộng sông dài trong Tràng giang

* Khổ 1: Bức tranh sông nước buồn vắng

– Câu thơ mở đầu đã mở ra một không gian sóng nước mênh mông:

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp

– Trên bức tranh sông nước ấy hiện lên một hình ảnh thân thuộc:

Con thuyền xuôi mái nước song song

Sự xuất hiện của con thuyền trong thơ văn xưa nay thường chỉ sự lênh đênh trôi dạt.
Ở đây ngoài ý nghĩa ước lệ ấy, con thuyền hiện lên giữa sông nước mênh mang còn gợi ra sự bé nhỏ, đơn độc, lẻ loi. Con thuyền ấy lại đang ở trạng thái “xuôi mái”, tức là còn có thêm tính chất thụ động, phó mặc cho dòng nước đẩy đưa…

– tới câu thơ thứ ba, thi sĩ tiếp tục những nét vẽ về thuyền và nước nhưng lại đặt trong sự chia lìa: “Thuyền về nước lại sầu trăm ngả”

– Giữa dòng tràng giang cổ điển mang phong vị Đường thi, thi sĩ đã thả xuống một hình ảnh “sống sít” của hiện thực (chữ sử dụng của Xuân Diệu) ở câu cuối cùng:
Củi một cành khổ lạc mấy dòng. Hình ảnh cành củi khô nhỏ bé được tác giả đặt vào một thế tương phản mạnh mẽ, lạc giữa mấy dòng.

Hình ảnh cành củi khô nhỏ bé được tác giả đặt vào một thế tương phản mạnh mẽ, lạc giữa mấy dòng nước mênh mang vô tận đã càng nhấn mạnh sự vô định, lạc lõng, trơ thổ địa hết sức tội nghiệp.

* Khổ 2: Bức tranh cồn bãi hoang vắng

– Trên nền không gian dòng sông dài rộng không cùng và cổ kính lâu đời, vượt trội lên hìn ảnh của cồn bãi:

Lơ thơ cồn nhỏ gió hiu quạnh

+ Từ láy “lơ thơ” được đảo lên đầu câu nhấn mạnh sự thưa thớt, khiến cồn cát vốn đã nhỏ càng trở nên trống vắng giữa mênh mang sông nước.
+ Từ láy “hiu quạnh” gợi ra hình ảnh của ngọn gió lạnh vắng, hiu hắt.

– thi sĩ không chỉ cảm nhận Tràng giang bằng thi giác mà còn cảm nhận bằng thính giác:

Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều

+ Âm thanh của tiếng chợ chiều dù là tín hiệu của sự sống con người nhưng lại vào lúc đã vãn, gợi ra sự tàn tạ, chứa chất nỗi buồn.
+ Âm thanh ấy lại vẳng tới từ một không gian rất xa, càng trở nên nhỏ nhoi và buồn vắng, gọi cảm giác đây là chốn bị quên mất trên trái đất này.

– tới hai câu thơ cuối, cái nhìn của Huy Cận còn bao quát một phạm vi không gian từ cao tới thấp, từ sắp tới xa:

“Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài trời rộng bến cô liêu”

– Hai cặp tiểu đối “nắng xuống – trời lên”, “sông dài – trời rộng” đã tạo nên một bức tranh không gian ba chiều rất đặc sắc.

– Xuất thần nhất là cụm từ “sâu chót vót”.

– Giữa không gian vũ trụ mênh mang không cùng, vượt trội lên hình ảnh “bến cô liêu” nhỏ bé, lạc lõng tới tội nghiệp.

2. Bức tranh tâm trạng trong Tràng giang

* Khổ 1:

– Ngay từ câu thơ mở đầu, dòng tràng giang hiện lên vừa là một hình ảnh ngoại giới vừa là một hình ảnh tâm giới, mang nặng nỗi niềm của thi nhân “buồn điệp điệp”.

“Buồn điệp điệp” là nỗi buồn nhẹ nhõm nhưng trùng trùng lớp lớp, triền miên, dằng dai Nỗi buồn ấy đang trải ra cùng với không gian sông nước mênh mang…

– Sự xuất hiện của con thuyền phần nào gợi lên nét tâm lí chán trường của tác giả, của tầng lớp thnah niên tiểu tư sản trong hoàn cảnh quốc gia…

– Hình ảnh thuyền nước chia lìa làm cho nỗi buồn trong lòng người tiếp tục lan tỏa rộng thêm và lặn xuống ở chiều sâu “sầu trăm ngả”.

– Hình ảnh cành củi khô phải chăng là một ẩn dụ cho những kiếp người nhỏ bé, trơ thổ địa giữa sự mênh mông của dòng đời.

* Khổ 2:

– 2 câu đầu là hình ảnh cồn bãi hoàn toàn vắng vẻ, trong cảm giác trống vắng, thi nhân đã nỗ lực đi tìm tín hiệu của sự sống con người, của khá ấm tình người nhưng sự hiện hữu ấy quá nhỏ bé và mờ nhạt nên thi sĩ càng thêm thấm thía sự đơn chiếc tới cùng cực.

– 2 câu cuối lại vượt trội hình ảnh của “bến cô liêu” bé nhỏ và lạc long giữa sông dài, trời rộng đang mở ra không cùng, đó phải chăng chính là bóng vía, là nỗi
niềm của chính Huy Cận.

3. Tổng hợp đánh giá

a) trị giá nội dung:

– Bức tranh thiên nhiên và con người trong Tràng giang mênh mông vô hạn đầy quạnh hiu hoang vắng. Từ thiên nhiên ấy đã làm vượt trội hình ảnh cái tôi là một lữ thứ trơ thổ địa, đơn chiếc với nỗi buồn vô tận trước trời nước – biểu hiện của nỗi lòng yêu nước thầm kín thiết tha trong hoàn cảnh quốc gia mất chủ quyền.

b) Đặc sắc nghệ thuật:

Sự phối hợp hài hòa giữa màu sắc cổ điển và hiện đại.

III. Kết luận

– Khẳng định lại trị giá của tác phẩm.

– Khẳng định lại vị trí tác giả –  là một trong những đỉnh cao thơ Mới.

Với dàn ý bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài tràng giang chi tiết được Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung sưu tầm ở trên, phối hợp cùng với tri thức phần Soạn bài Tràng giang – Huy Cận, những em sẽ tự viết được những bài văn cảm nhận về thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong thơ Huy Cận, cũng giống như việc cảm nhận những bức tranh thiên nhiên đẹp, nên thơ trong những bài thơ khác:

• tìm hiểu bức tranh thiên nhiên trong Đây thôn Vĩ Dạ
• Bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

Thêm vào đó, Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung cũng tổng hợp những bài văn mẫu đề bài cảm nhận bức tranh thiên nhiên trong bài thơ Tràng giang của những thầy cô, những bạn học sinh trên mọi miền Tổ quốc để những em có thể tham khảo cách triển khai những ý văn và sử dụng từ ngữ trong bài văn cảm nhận thật thích hợp.

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song

Văn mẫu cảm nhận Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang

Bài 1

Huy Cận (1919 – 2005), tên khai sinh là Cù Huy Cận, là một trong những thi sĩ xuất sắc nhất của phong trào Thơ mới. Ông sáng tác rất nhiều bài thơ về cảnh thiên nhiên con người sông nước trong đó tiêu biểu là bài thơ “Tràng giang” được ông sáng tác vào năm 1939 đăng lần trước tiên trên báo “Ngày nay”, sau đó in vào tập “Lửa thiêng”. Bài thơ bộc lộ nỗi sầu của một cái tôi đơn chiếc trước thiên nhiên rộng lớn, trong đó thấm đượm tình người, tình đời, lòng yêu nước thầm kín mà thiết tha

Ngay từ thi đề, thi sĩ đã khéo gợi lên vẻ đẹp cổ điển lại hiện đại cho bài thơ. “Tràng giang” là một cách nói chệch đầy sáng tạo của Huy Cận. Hai âm “ang” đi liền nhau đã gợi lên trong người đọc cảm giác về con sông, không chỉ dài vô cùng mà còn rộng mênh mông, bát ngát. Hai chữ “tràng giang” mang sắc thái cổ điển trang nhã, gợi liên tưởng về dòng Trường giang trong thơ Đường thi, một dòng sông của muôn thuở vĩnh hằng, dòng sông của tâm tưởng.

Ngay từ khổ thơ đầu, người đọc đã bắt gặp những con sóng lòng đầy ưu tư, sầu não như thế

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng.”

Hai từ láy nguyên “điệp điệp”, “song song” ở cuối hai câu thơ mang đậm sắc thái cổ kính của Đường thi. Nó gợi lên hình ảnh những con sóng lồng lên nhau và dòng nước cuốn trơi đi xa. Trên dòng dông hình ảnh con thuyền lững lờ xuôi mái nước song song. Dòng sông rộng lớn là thế sao lòng người đầy ắp nỗi buồn. Thuyền và nước luôn gắn liền với nhau thuyền đi được là nhờ nước xô đi vậy mà trong thơ Huy Cận lại thấy thuyền và nước chia lìa, bị xa rời nghe đầy xót xa gợi trong lòng thi sĩ buồn trăm ngả, “Trăm” là số nhiều chỉ nỗi buồn dài vô hạn. Hình ảnh “củi khô” chỉ sự đơn chiếc nhỏ bé, “lạc” mang nỗi buồn vô định trôi nổi, lênh đênh trước cảnh thiên nhiên rộng lớn gợi cho người đọc thấy được cảnh đơn chiếc trống vắng.

Nỗi lòng ấy được gợi mở nhiều hơn qua hình ảnh quạnh vắng của không gian lạnh lẽo:

“Lơ thơ cồn nhỏ gió hiu quạnh,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.”

Hai từ láy “lơ thơ” và “hiu quạnh” được tác giả khéo sắp xếp trên cùng một dòng thơ đã vẽ nên một quang cảnh vắng lặng. “Lơ thơ” gợi sự ít ỏi, bé nhỏ “hiu quạnh” lại gợi sự quạnh quẽ. Giữa quang cảnh “cồn nhỏ”, gió thì “hiu quạnh”, một quang cảnh lạnh lẽo, tiêu điều ấy, con người trở nên đơn côi, rợn ngộp tới độ thốt lên “Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều”. Chỉ một câu thơ mà mang nhiều sắc thái, vừa gợi “đâu đó”, âm thanh xa xôi, không rõ rệt, có thể là nghi vấn “đâu” như một nỗi niềm thèm khát, mong mỏi của thi sĩ về một tẹo sự hoạt động, âm thanh sự sống của con người. Đó cũng có thể là “đâu có”, một sự phủ định hoàn toàn, chung quanh đây không hề có chút gì sống động để xua bớt cái tịch liêu của thiên nhiên.

“Nắng xuống, trời lên” gợi sự vận động, mở rộng về không gian, và gợi cả sự chia lìa: bởi nắng và trời mà lại tách bạch khỏi nhau. “sâu chót vót” là cảnh diễn đạt mới mẻ, đầy sáng tạo của Huy Cận, mang một nét đẹp hiện đại. Đôi mắt thi sĩ không chỉ ngừng ở bên ngoài của trời, của nắng, mà như xuyên thấu và cả vũ trụ, cả không gian mông mênh, vô tận. Cõi thiên nhiên ấy quả là mênh mông với “sông dài, trời rộng”, còn những gì thuộc về con người thì lại bé nhỏ, đơn chiếc biết bao: “bến cô liêu”.

Vẻ đẹp cổ điển của khổ thơ hiện ra qua những thi liệu thân thuộc trong Đường thi như: sông, trời, nắng, cuộc sông còn người thì buồn tẻ, chán ngán với “vãn chợ chiều”, mọi thứ đã tan rã, chia lìa.

thi sĩ lại nhìn về dòng sông, nhìn cảnh xung quanh mong mỏi có chút gì thân thuộc mang lại khá ấm cho tâm hồn đang chìm vào lạnh giá, về đơn chiếc. Nhưng trước mắt thi sĩ lại hiện ra những hình ảnh càng quạnh quẽ, hiu quạnh:

“Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng,
Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cần gợi chút niềm thân tình,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.”

Hình ảnh bèo trôi dạt gợi sự cập kênh, trôi nổi không biết đi đâu về đâu vô định hướng giữa dòng sông. Ở đây tác giả không chỉ một hay hai cái bèo mà “hàng nối hàng”. Hình ảnh gợi cho người đọc đau xót, đơn chiếc trước thiên nhiên mênh mông rộng lớn. kế bên hàng nối hàng mặt nước cánh bèo là “bờ xanh tiếp bãi vàng” như mở ra một không gian mông mênh vô cùng, vô tận, thiên nhiên tiếp nối thiên nhiên, nhường nhịn không có con người, không có chút sinh hoạt của con người, không có sự giao hoà, nối kết:

“Mênh mông không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi chút niềm thân tình.”

Tác giả đưa ra cấu trúc phủ định. “…không…không” để phủ định hoàn toàn những kết nối của con người. Trước mắt thi sĩ giờ đây không có chút gì gợi niềm thân tình để kéo mình ra khỏi nỗi đơn chiếc đang bao trùm, vây kín, chỉ có một thiên nhiên mênh mông, mênh mông. Cầu hay chuyến đò ngang, phương tiện giao ước của con người, nhường nhịn như đã bị cõi thiên nhiên nhấn chìm, trôi đi nơi nào.

Hết nhìn xung quanh, nhìn ra xa và thi sĩ lại tiếp tục nhìn ra bầu trời:

“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.”

Câu thơ giúp người đọc hình dung ra những núi mây trắng xóa được ánh nắng chiếu vào nhìn như được dát bạc. Động từ “đùn” sử dụng rất tài tình những đám mây như có nội lực bên trong từng lớp mây cứ đùn ra đùn mãi.

Và nét hiện đại càng bộc lộ rõ hơn qua dấu hai chấm thần tình trong câu thơ sau. Dấu hai chấm này gợi mối quan hệ giữa chim và bóng chiều: Chim nghiêng cánh nhỏ kéo bóng chiều, cùng sa xuống mặt tràng giang, hay chính bóng chiều sa, đè nặng lên cánh chim nhỏ làm nghiêng lệch cả đi. Câu thơ tả không gian nhưng gợi được thời gian bởi nó sử dụng “cánh chim” và “bóng chiều”, vốn là những hình tượng thẩm mỹ để tả hoàng hôn trong thơ ca cổ điển.

Hai câu thơ cuối chúng ta bắt gặp nét tâm trạng hiện đại của thi sĩ:

“Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.”

Từ láy “dờn dợn” phối hợp với cụm từ “vời con nước” cho thấy nỗi niềm bâng khuâng, đơn chiếc của “lòng quê”. Nỗi niềm đó là nỗi niềm nhớ quê hương khi đang đứng giữa quê hương, nhưng quê hương đã không còn. Đây là nét tâm trạng chung của thi sĩ mới lúc bây giờ, một nỗi lòng đau xót trước cảnh mất nước.

Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang vừa mang nét cổ điển vừa mang nét hiện đại, tiếng nói nhẹ nhõm sâu lắng hình ảnh sáng tạo thân thuộc: sông, nước, thuyền…đã tạo lên bức tranh nhiên nhiên và con người trong tràng giang rộng lớn nhưng lòng người lại trĩu nặng nỗi buồn, nỗi nhớ. Bài thơ còn thể hiện niềm khát khao hòa hợp giữa những con người và tình yêu quê hương quốc gia kín đáo của thi sĩ.

>>> Tham khảo: tìm hiểu bài thơ Tràng giang – Huy Cận

Bài 2

Huy Cận (1919 – 2005), quê ở Hương Sơn – Hà Tĩnh. Huy Cận Là một trong những thi sĩ có công đưa phong trào này lên tới đỉnh cao. Ở độ chín nhất, phong cách thơ Huy Cận có sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố cổ điển nhất là cổ điển Đường thi với yếu tố thơ Mới, cụ thể hơn là sự hòa hợp giữa nỗi sầu vũ trụ và thế nhân từng chứa chan trong thơ Đường với nỗi đơn chiếc của cái “tôi” tư nhân, cá thể trong thơ Mới tạo nên nỗi sầu vạn kỉ.

Bài thơ Tràng giang sáng tác năm 1939, in trong tập Lửa thiêng là bài thơ tiêu biểu và nổi tiếng nhất của Huy Cận trước cách mệnh tháng Tám được xếp vào hàng tuyệt tác.

Bức tranh thiên nhiên về trời rộng sông dài

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại, sầu trăm ngả;
Củi một cành khô lạc mấy dòng.”

Đó là bức tranh sông nước buồn vắng. Câu thơ mở đầu đã mở ra một không gian sóng nước mênh mông: tràng giang, điệp điệp. Trên bức tranh sông nước ấy hiện lên một hình ảnh thân thuộc: con thuyền, mái nước

Sự xuất hiện của con thuyền trong thơ văn xưa nay thường chỉ sự lênh đênh trôi dạt. Con thuyền ở đây lênh đênh giữa dòng nước rộng lớn mênh mang còn chỉ sự đơn chiếc, lẻ loi. Con thuyền ấy lại đang ở trạng thái “xuôi mái”, tức là còn có thêm tính chất thụ động, phó mặc cho dòng nước đẩy đưa…

thi sĩ tiếp tục những nét vẽ về thuyền và nước nhưng lại đặt trong sự chia lìa. Hình ảnh cành củi khô nhỏ bé được tác giả đặt vào một thế tương phản mạnh mẽ, lạc giữa mấy dòng nước mênh mang vô tận đã càng nhấn mạnh sự vô định, lạc lõng, trơ thổ địa hết sức tội nghiệp.

Bức tranh cồn bãi hoang vắng

“Lơ thơ cồn nhỏ gió hiu quạnh,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.”

Trên nền không gian dòng sông dài rộng không cùng và cổ kính lâu đời, vượt trội lên hìn ảnh của cồn bãi. Từ láy “lơ thơ” được đảo lên đầu câu nhấn mạnh sự thưa thớt, khiến cồn cát vốn đã nhỏ càng trở nên trống vắng giữa mênh mang sông nước. Từ láy “hiu quạnh” gợi ra hình ảnh của ngọn gió lạnh vắng, hiu hắt.

Câu thơ thứ hai thi sĩ cảm nhận bằng cả thih giác và thính giác. Âm thanh của tiếng chợ chiều dù là tín hiệu của sự sống con người nhưng lại vào lúc đã vãn, gợi ra sự tàn tạ, chứa chất nỗi buồn. Âm thanh ấy lại vẳng tới từ một không gian rất xa, càng trở nên nhỏ nhoi và buồn vắng, gọi cảm giác đây là chốn bị quên mất trên trái đất này.

tới hai câu thơ cuối, cái nhìn của Huy Cận còn bao quát một phạm vi không gian từ cao tới thấp, từ sắp tới xa. Hai cặp tiểu đối “nắng xuống – trời lên”, “sông dài – trời rộng” đã tạo nên một bức tranh không gian ba chiều rất đặc sắc. Xuất thần nhất là cụm từ “sâu chót vót”. Giữa không gian vũ trụ mênh mang không cùng, vượt trội lên hình ảnh “bến cô liêu” nhỏ bé, lạc lõng tới tội nghiệp.

“Bèo giạt về đâu, hàng nối hàng;
Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cầu gợi chút niềm thân tình,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.”

Những hình ảnh thân thuộc: những mặt nước cánh bèo mặt nước, những bãi bờ với những cây cỏ tiếp nối bên tràng giang tới tận chân trời. Hình ảnh của thân phận con người: bèo dạt về đâu (lạc loài, trôi nổi). Cảm giác đơn chiếc khiến thi sĩ muốn tìm tới một sự sắp gũi, một sự kết nối, rồi để thấm thía một sự đơn độc trọn vẹn. Hai từ “không” trong hai câu thơ như hai cái lắc đầu buồn bã. Chỉ có con người đơn độc giữa không gian vô tình, vô cảm.

“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.”

Một không gian thân thuộc, đúng là hình ảnh trong một bức tranh cổ: một rặng núi xa, những đám mây bạc từ mặt đất chầm chậm dâng cao. Giữa bầu trời có một cánh chim nhỏ nghiêng xuống, tạo nên một bức tranh lạ. Đây không còn là bức tranh cổ: chỉ có một cánh chim đơn độc, không phải một đàn chim vẫn bay trong những bức tranh chiều thân thuộc. Đặc biệt cảm giác của thi sĩ: chim nghiêng cánh nhỏ – bóng chiều sa. Bóng chiều như đổ sập xuống theo cánh chim nhỏ.

thi sĩ còn cảm nhận lòng quê dợn dợn. sử dụng điệp từ dợn dợn để nói về sóng trên tràng giang mà nói về tâm trạng của chính mình : một cảm giác ngây ngất choáng váng. Cuối cùng đọng lại từ tràng giang là: nhớ nhà.

Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang có sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố cổ điển, nhất là yếu tố Đường thi với yếu tố thơ mới. Hình ảnh sinh động, cảm giác tinh vi phong phú, nhiều sáng tạo bất thần. Bức tranh Tràng Giang hiện lên với tất cả sự đối lập, tương phản giữa thiên nhiên, không gian vũ trụ mênh mông với sự sống nhỏ bé đơn chiếc, lạc lõng, mỏng mảnh…( không gian với 2 sắc thái rõ nét: mênh mông vô hạn và hoang vu hiu quạnh). Thể hiện nỗi đơn chiếc, nỗi sầu vô tận của kẻ lữ thứ- cái “Tôi” trơ thổ địa trước thiên nhiên vũ trụ rộng lớn, mông mênh, mênh mông rợn ngợp.

Bài 3

nếu như phải kể tới những đôi bạn thơ gắn bó keo sơn, thân thiết với nhau thì trong nền thơ hiện đại Việt Nam, đáng nhắc tới trước tiên vẫn là bộ đôi Xuân Diệu – Huy Cận. Bộ đôi ấy đã hình thành nên một xóm thơ Huy – Xuân trong phong trào Thơ mới. Nhưng điều đó không hề tức là hai hồn thơ đó giống nhau, mà là trái lại. Như sau này có người thụ hưởng xét: nếu như Xuân Diệu là thi sĩ của niềm sợ hãi thời gian thì Huy Cận lại là thi sĩ của nỗi khắc khoải không gian. Chính cảm hứng về vũ trụ mông mênh lớn rộng đã góp phần làm nên vẻ đẹp thơ Huy Cận, ngay từ thuở thi sĩ mới viết tập đầu tay – Lửa thiêng. Và khi tìm hiểu một trong những bài tiêu biểu nhất của tập thơ, người ta chắc phải nói tới Tràng giang.

Trên ý nghĩa, Tràng giang là một con sông dài, nhưng Huy Cận lại muốn cảm nhận đó là một dòng sông rộng. Và như thế rõ ràng có lý, có căn cứ bởi cảm giác về dòng sông nếu như không được làm nên bởi ấn tượng của thanh âm, bởi cả hai chữ của tựa đề – tràng và giang đều được cấu tạo bởi một nguyên âm rộng nhất trong những nguyên âm. kế bên ấn tượng về chiều rộng được nói tới ở tựa đề bài thơ thì ấn tượng ấy còn có ở cả câu đề từ:

Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài

Chiều cao của bức tranh là khoảng cách giữa trời rộng với sông dài, làm nên đầy đủ, trọn vẹn ba chiều của không gian. Điều ấy rất sớm giới thiệu với người đọc về Huy Cận, một thi sĩ của cảm hứng không gian. Và trong không gian mênh mang ấy, thi sĩ đã thả vào một nỗi nhớ nhẹ nhõm, man mác mà chúng ta có thể thấy được qua những từ nhớ và bâng khuâng mà thi sĩ đặt ngay ở đầu câu.

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song,
Thuyền về nước lại, sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng.

Bài thơ mở đầu bằng một hình ảnh rất thích hợp với thi đề – sóng. Sóng trên dải tràng giang của Huy Cận không phải là sóng xô, sóng vỗ hay sóng vọt tới lưng trời như trong thơ Đỗ Phủ mà chỉ là sóng gợn. Một vận động nhẹ nhõm để gợi ra hình ảnh của một dòng tràng giang tĩnh lặng. thi sĩ tìm ra cái tĩnh trong cái tưởng như rất động, thể hiện một hồn thơ hay thiên về cái tĩnh. Con sóng gợn trong con mắt đầy xúc động của thi nhân nhường nhịn như cứ lan tỏa tới vô cùng. Vì vậy, ngay từ câu thơ trước tiên, thi sĩ đã chứng tỏ mình đi theo một phong cách thơ khác nhiều lắm so với phong cách thơ cổ điển, đó là sự xuất hiện chữ buồn ngay ở đầu bài – buồn điệp điệp. Nỗi buồn mang hình ảnh của sóng gợn, mượn hình ảnh của sóng để hiện ra trước con người. Như thế, Tràng giang rất sớm trở thành một dòng sông tâm trạng, vừa là hình ảnh của ngoại giới, lại vừa là hình ảnh của tâm giới.

Trên bức tranh sông nước ấy đã hiện lên hình ảnh một con thuyền, một con thuyền không chèo xuôi mái – hình ảnh tĩnh trên một dòng sông tĩnh. Mái chèo buông xuôi dọc bên thân thuyền, để lại hai vệt nước mà thi sĩ gọi là song song. Hai chữ này đã hòa ứng với hai chữ điệp điệp ở cuối câu thứ nhất như để gợi thêm cảm giác về một nỗi buồn vô tận. Bức tranh thiên nhiên mở ra theo cả hai chiều, điệp điệp gợi ra không gian theo chiều rộng, còn song song lại làm nên cảm giác về chiều dài.

Nhưng tới câu thơ thứ ba: Thuyền về nước lại sầu trăm ngả thì hình ảnh nước và thuyền quay trở lại, nhưng không phải thuyền trôi trên dòng nước mà là thuyền về, nước lại. Mỗi sự vật đi kèm với một động từ, tạo nên cảm giác về sự vận động trái chiều. Ta cảm tưởng rằng thuyền về, con nước lại và một khoảng trống sẽ được mở ra, một khoảng trống về một mối sầu lan toả, không chỉ được mở ra trên hai chiều trái ngược nhau mà là mọi chiều trong không gian – sầu trăm ngả. thi sĩ viết trăm ngả nhường nhịn như khiến người đọc cảm nhận mối sầu ấy không có chỗ tận cùng, và nỗi buồn lại càng mênh mang hơn nữa.

Tuy nhiên, không có câu thơ nào trong khổ này lại khiến Huy Cận phải trằn trọc nhiều hơn, tâm đắc nhiều hơn là câu thơ thứ tư:

Củi một cành khô lạc mấy dòng

Điều rất lạ là câu thơ tâm huyết này của Huy Cận lại khởi đầu bằng một chữ tưởng như không hàm chứa một lượng thơ ca nào, chữ củi. Chữ ấy lại được thi sĩ nhấn mạnh qua một phép đảo từ củi một cành khô. Nhưng phải là chữ củi và phải là phép đảo từ thì thi sĩ mới có thể nói ra tận cùng một quan niệm, một triết lý nhân sinh. Chữ ấy hay không chỉ vì nó đem lại cho thơ cái chất mà Xuân Diệu gọi là hiện thực sống sít, làm nên một trong những phong cách thơ mới.

Hình ảnh củi không chỉ nói về một thanh gỗ đã chết mà còn thực sự toát lên vẻ tầm thường. Nhưng đó lại là hình ảnh khó có gì thích hợp hơn để thi sĩ biểu hiện giác quan của mình về sự nhỏ nhoi, vô nghĩa, đơn côi của sự sống một kiếp người trước vũ trụ, thiên nhiên vô tận. Ý nghĩa ấy nhường nhịn như thấm vào trong từng chữ một của dòng thơ. Chữ một gợi lên số ít, chữ cành làm nên cảm giác nhỏ bé. Và như thế, con người nhường nhịn như đang lạc lối, trơ thổ địa, ngờ ngạc trước những dòng nước của con sông lớn ở trong hiện thực, cũng là trước con sông của nỗi buồn ở lòng người. Nỗi buồn về sự nhỏ nhoi, đơn chiếc của một kiếp người, khác hoàn toàn với nỗi buồn của Xuân Diệu trong Đây mùa thu tới.

tới khổ thơ thứ hai thì không gian đã không còn chỉ giới hạn trong phạm vi một mặt sông.

Lơ thơ cồn nhỏ gió hiu quạnh,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều.
Nắng xuống, trời lên, sâu chót vót,
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu

Bức tranh thiên nhiên trong Tràng giang giờ đây đã có thêm hình ảnh những chiếc cồn của những thôn trang ở bên sông. vì vậy hai câu thơ đầu phảng phất cảm giác man mác, nhẹ nhõm mà sâu kín về một quê hương. Huy Cận đã vô tình phác ra một cảnh sắc rất thân thuộc về một miền quê nước Việt: bờ sông hoặc giữa lòng sông có những cồn đất nhỏ, xa xa ven sông có những âm thanh xao xác của một xóm làng. Nhưng đó không phải là tất cả ý nghĩa của câu thơ. Không thể không chú ý rằng Huy Cận muốn những chiếc cồn trong thơ phải là cồn nhỏ và phải thưa thớt, lơ thơ. Cồn phải vậy để mặt sông càng trở nên rộng lớn. Gió thì hiu quạnh càng làm cho dòng tràng giang thêm tĩnh lặng. Và Huy Cận cũng đã từng nói hai chữ hiu quạnh ấy đã được mượn trong hai chữ của Chinh phụ ngâm:

Non Kỳ quạnh quẽ trăng treo
Bến Phì gió thổi hiu quạnh mấy gò.

Một ngọn gió thổi hiu quạnh ở nơi đã từng là bãi chiến trường đẫm máu, mối liên tưởng ấy làm ngọn gió trên sông của thi sĩ lại càng thêm buồn bã, hắt hiu.

Câu thơ thứ ba đã vẳng lên âm thanh của sự sống, nhưng âm thanh ấy cũng nhỏ nhoi, yếu ớt, cô quạnh.

Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều

Cảm giác ấy nhường nhịn như thấm vào từng chữ một trong câu. Câu thơ làm gợi nhớ tới một phiên chợ chiều đã vãn của một làng xa. Cảm giác tới với thi sĩ và người đọc thơ thông qua một giác quan mơ hồ -thính giác, mà không phải qua hình ảnh. Sự mơ hồ ấy lại được nhân lên qua chữ đâu ở đầu câu, càng khiến cho âm thanh ấy như có như không, như hư như thực. Nhưng thực nhất vẫn chỉ là sự lặng im bao trùm lên dòng chảy tràng giang.

tới câu thơ thứ ba thì không gian được mở ra theo một chiều khác, chiều cao qua hình ảnh của nắng và bầu trời:

Nắng xuống, trời lên, sâu chót vót

Hai hình ảnh ấy cũng được đặt trong những vận động trái chiều – lên và xuống, trong cảm giác về một sự chia rẽ. Nắng xuống và trời lên, để lại một khoảng trống thăm thẳm mở ra, làm nên cảm giác mà Huy Cận đã diễn tả bằng một sự phối hợp từ độc đáo – sâu chót vót. Cụm từ này tạo cảm giác thăm thẳm về bầu trời và mặt nước. Không chỉ thế, phải có chữ sâu để không gian được nhuộm trong gam màu, gam xúc cảm buồn, trầm lắng.

Và khổ thơ thứ hai của bài thơ được khép lại trong một câu thơ sắp nhất với câu đề từ khi ở đây lại xuất hiện hình ảnh của sông dài, trời rộng.

Sông dài, trời rộng, bến cô liêu

Nhưng kế bên hình ảnh ấy, Huy Cận đã đặt kế bên một hình ảnh bến cô liêu. Bến ấy cũng đại diện cho con người, cho sự sống vì sông sẽ không có nơi nào là bến nếu như không có sinh hoạt của con người nơi bến ấy. Vì vậy hình ảnh bến cô liêu với âm hưởng man mác của hai chữ cô liêu ấy, một lần nữa lại gợi ra một nỗi buồn nhân thế, nỗi buồn về sự sống quá nhỏ nhoi, rất hữu hạn trong thiên nhiên, mà vũ trụ thì cứ mở ra mãi tới vô tận, vô cùng.

Chúng ta bắt gặp một sự biến chuyển ở đầu khổ ba:

Bèo dạt về đâu hàng nối hàng,
Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cầu gợi chút niềm thân tình,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng

Hình như có cái gì đông đúc hơn lên, sự vận động nhường nhịn như cũng đã nhanh hơn, mạnh mẽ hơn. Chúng ta trông thấy điều ấy qua từ dạt ngay ở câu thơ trước tiên. Cảm giác đông đúc cũng thể hiện khá rõ trong ba chữ hàng nối hàng. Nhưng sự đông đúc ở đây lại chỉ là của những mặt nước cánh bèo, hình ảnh từ lâu đã tượng trưng cho những kiếp phù thế, cho cuộc sống không ý nghĩa.

Hình ảnh bèo dạt ấy cũng đã từ lâu sử dụng để nói về số phận của những kiếp người không có khả năng tự làm chủ thế cục mình. Và cảm giác vô định ấy được Huy Cận nhấn thêm một lần nữa bằng hai chữ về đâu. Nhưng câu thơ thứ nhất không chỉ là hình ảnh của những kiếp người vô định mà từng hàng bèo trôi dạt ấy nhường nhịn như còn để tăng thêm cảm giác trống không ở những câu sau. Bởi người đọc sẽ có cảm tưởng khi bèo đã dạt hết rồi, nhìn lại mặt tràng giang, con người sẽ cảm thấy hoàn toàn trơ trọi với những chữ không tiếp nối nhau cứ dội lên mãi trong câu thứ hai và thứ ba:

Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cầu gợi chút niềm thân tình

Chữ không đò được hiệp âm với chữ mênh mông ở trước, chữ không cầu lại được láy âm với câu trên, đặt ở ngay đầu câu, khiến cho cảm giác trơ trọi thể hiện rõ nhất ở khổ thứ ba này. Không có con đò đậu, không có cả một chiếc cầu tĩnh lặng, vô tri. Không có cả một tẹo bóng vía con người mà thông thường người ta có thể mường tượng ra qua hình ảnh con đò. tương tự hình ảnh đò được đặt trước vì động hơn. Nhưng tới chữ chút niềm thân tình thì hình ảnh con đò và cây cầu không chỉ là những hình ảnh thực mà còn là cảm giác về thế cục vắng tình người. thế cục quá mênh mông, một tẹo niềm thân tình để nối hai bờ cũng không thể nào tìm ra, dù thân tình đã là mức độ tình cảm thấp nhất trong những mức độ tình cảm.

Và cảm giác của thi sĩ lại trở về với chiều dài và chiều rộng trong câu đề từ, khi thi sĩ viết câu thơ cuối:

Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.

Cảm giác về không gặp lại ở lặng lẽ, không hình, không cả tiếng. Câu thơ gợi cho người đọc cảm nhận về dòng chảy qua hết bờ xanh lại tới bãi vàng, nhưng tuyệt đối lặng thầm. Chúng ta lại trông thấy thêm ở đây một nỗi buồn sông nước.

Lớp lớp mây cao đùn núi bạc.
Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

Có thể nói rằng đây là khổ thơ duy nhất mà mỗi câu thơ đều gợi ra liên tưởng về một câu thơ Đường. Cũng không có khổ thơ nào trong Tràng giang lại vẽ ra trước mắt người đọc hình ảnh trời chiều trên sông nước rõ ràng và gợi cảm như ở khổ bốn này.

Câu thơ thứ nhất đem tới cho ta cảm giác của một thiên nhiên vừa thân thuộc lại vừa lớn lao, kì vĩ.

Lớp lớp mây cao đùn núi bạc

Chỉ bảy chữ thôi mà câu thơ đã mở ra trước mắt người đọc một bức tranh mà ở đó những làn mây nhường nhịn như được đùn, đẩy từ nơi mà bầu trời tiếp liền cùng mặt nước, cứ ngất ngư mãi lên phía của trời cao thành hình giống như ngọn núi, nhưng lại là núi bạc. Những đám mây kia đang phản quang những tia nắng của trời chiều, nhờ vậy mà ánh lên, lóa lên, hình thành một khoảng không gian lớn rộng, gợi nên cảm giác trong sáng hiếm có ở bài thơ.

Vẫn nhìn lên bầu trời ấy, ở hai câu tiếp theo, thi sĩ điểm lên bức tranh bầu trời trên dòng tràng giang hình ảnh một cánh chim, một hình ảnh rất đặc trưng cho buổi chiều tà.

Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa

Nhưng cánh chim ấy không khỏi làm cho những người yêu thơ nhớ tới một câu thơ của Vương Bột:

Lạc hà dữ cô lộ tề phi (tạm dịch nghĩa: ráng chiều đang sa xuống với con cò lẻ loi cùng bay).

Song cánh chim chiều trong thơ Huy Cận không điềm nhiên như thế thì thi sĩ nói tới chim nghiêng cánh nhỏ. Chi tiết ấy đủ làm người đọc trông thấy bóng chiều đang buông xuống. Bóng chiều vốn vô hình nhường nhịn như giờ đây có thể được nhìn thấy như trong cảm giác về một vật thể hữu hình. thi sĩ đã hữu hình hóa cái vô hình. Và tương tự chỉ bằng hai câu mà thi sĩ đem lại cho người đọc những xúc cảm thân yêu, thân thuộc của quê hương, quốc gia, để rồi từ cảnh quê trong hai câu đầu mà nói tới tình quê, tới nỗi nhớ quê nhà trong hai câu thơ cuối. Nỗi nhớ mênh mông như là những làn sóng đang dợn trên mặt sông và trải ra theo con nước về phía xa vời.

Lòng quê dợn dợn vời con nước

Vời được hiểu theo tức là trông mãi về phía xa. Vì vậy ở câu thơ thứ ba này, thi sĩ đang nhìn mãi ra xa, tấm lòng cũng cứ lan theo mặt nước ra xa, và cũng rung rinh theo dòng nước như thế. Câu thơ đã mượn hình ảnh sóng nước tràng giang mà nói về nỗi nhớ. Nỗi nhớ ấy sâu nặng, túc trực trong lòng nhân vật trữ tình mà không cần được gợi ra bằng một làn khói hoàng hôn nào như trong thơ Thôi Hiệu:

Yên ba giang thượng sử nhân sầu

(Trên sông khói sóng cho buồn lòng người nào)

Và như thế, nỗi nhớ, tình cảm quê hương cứ lai láng chảy trên khắp bề mặt của khổ thơ cuối cùng.

Không chỉ vậy, người đọc còn có thể trông thấy khổ thơ thứ tư là khổ duy nhất mà mỗi câu thơ đều gợi về một tứ Đường thi thân thuộc. Chính Huy Cận nhận rằng chữ đùn của câu thơ thứ nhất là ông học từ bản dịch Thu hứng của Nguyễn Công Trứ:

Mặt đất mây đùn cửa ải xa

Còn câu thơ thứ hai lại được viết dưới tác động của những câu thơ Vương Bột:

Lạc hà dữ cô lộ tề phi

Và hai câu thơ cuối cùng không khỏi làm người đọc nghĩ tới hai câu trong Hoàng Hạc lâu (Thôi Hiệu)

Quê hương khuất núi hoàng hôn

Trên sông khói sóng cho buồn lòng người nào

Điều đó tức là tới khổ thơ cuối cùng này, nỗi buồn của thi nhân không chỉ được giăng ra trên những chiều của không gian như ba khổ trước đó, mà nỗi buồn ấy còn được trải dài dằng dặc trên chiều của thời gian. Bởi vì mỗi câu thơ trong khổ đều được neo đậu vào những nỗi buồn nhường nhịn như vĩnh hằng trong những câu thơ đã được viết ra nghìn năm trước đó. Và nhờ có khổ thơ này mà mối sầu của Tràng giang không chỉ là nỗi sầu vạn lý mà còn là mối sầu vạn kỉ. Cảm giác về một chiếc vong hồn nhỏ, mang mang thiên cổ sầu (Huy Cận) được thể hiện rõ ở khổ thơ này hơn bất kì khổ thơ nào khác. Và như thế, nỗi buồn vũ trụ càng trở nên hoàn chỉnh hơn, nỗi khắc khoải không gian càng đầy đủ hơn.

Kết thúc khổ thơ, nỗi buồn đầy đủ và trọn vẹn được mở ra trên ba chiều không gian và cả chiều thời gian, khiến cho Tràng giang càng thêm đằm thắm phong vị Đường thi, hương vị thơ cổ điển ở ngay khổ cuối. Tuy nhiên không vì vậy mà có thể coi Tràng giang giống như những vần thơ cổ điển. Huy Cận vẫn cứ hiện diện trong bài thơ như một thi sĩ mới, có thể trông thấy được từ cảm giác trơ thổ địa, bé nhỏ, một tâm trạng rất phổ biến của một thời đại thi ca. bởi vậy cánh chim chiều của Huy Cận mới yếu ớt, đáng thương tới thế, bởi đôi cánh nhỏ nhoi kia không đỡ nổi cả bóng chiều nhẹ nhõm, bảng lảng tới phải chao nghiêng. Nó khác nhiều với cánh cò điềm nhiên trong thơ Vương Bột.

Chất thơ mới ấy cũng thể hiện trong những rung động tinh tế khó nắm bắt trong cách nói dợn dợn, làm nên cảm giác mơ hồ, lung linh không rõ rệt. Thêm vào đó, thi sĩ còn từ chối nguyên tắc tức cảnh sinh tình vốn đã là khuôn mẫu trong thơ cổ. Tình không cần phải được gợi ra từ khói hoàng hôn. Và với tất cả những lý do trên, khổ thơ cuối cùng của Tràng giang đã đạt tới những thành công có ý nghĩa về cả hai phương diện nội dung xúc cảm lẫn phương thức văn học.

Xem thêm: Sơ đồ tư duy Tràng Giang

—–

Với những phần nội dung gợi ý cho đề bài Cảm nhận bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài Tràng giang được Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung tổng hợp phía trên, hy vọng những em học sinh sẽ có được những bài văn hay và ý nghĩa về tác phẩm thơ mới ấn tượng của Huy Cận.

 

Bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng trong bài thơ Tràng giang là hai bức tranh nhưng lại ẩn trong một bức tranh, cùng Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung cảm nhận về bức tranh thiên nhiên và tâm trạng của Huy Cận trong đây

Bản quyền bài viết thuộc Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận!

Nguồn chia sẻ: https://cmm.edu.vn

https://cmm.edu.vn/buc-tranh-thien-nhien-va-buc-tranh-tam-trang-trong-bai-tho-trang-giang-hay-nhat/