Công thức điện học lớp 9

Định luật ôm

I = U / R, Trong đó:

• I: Cường độ dòng điện (A)
• U: Hiệu điện thế (V)
• R: Điện trở (Ω)

Điện trở

Một số công thức điện trở cần thiết cần chú ý:

Bạn đang xem bài: Công thức Vật Lý lớp 9

• R = U / I
• Điện trở mạch tiếp nối: Rtd = R1 + R2 +…+ Rn
• Điện trở mạch song song: Rtd= 1 / R1+1 / R2+…+ 1 / Rn
• Điện trở của dây dẫn: R = ρl / s

Trong đó:

• l: chiều dài dây (m)
• S: tiết diện của dây (m2 )
• ρ điện trở suất (Ωm)
• R điện trở (Ω)

Cường độ dòng điện và hiệu điện thế

• Trong mạch tiếp nối: I = I1 = I2 =…= In và U = U1 + U2 +…+ Un
• Trong mạch song song: I = I1 + I2 +…+ In và U = U1 = U2 =…= Un

Công suất điện

P = U.I, trong đó:

• P: công suất (W)
• U: hiệu điện thế (V)
• I: cường độ dòng điện (A)

nếu như trong mạch có điện trở thì chúng ta cũng có thể vận dụng công thức được suy ra từ định luật ôm:

Công của dòng điện

A = P.t = U.I.t, trong đó:

• A: công dòng điện (J)
• P: công suất điện (W)
• t: thời gian (s)
• U: hiệu điện thế (V)
• I: cường độ dòng điện (A)

Hiệu suất sử dụng điện

H = A1 / A * 100%. Trong đó:

• A1: năng lượng có ích được chuyển hóa từ điện năng.
• A: điện năng tiêu thụ.

Định luật Jun – Lenxơ

Q = I2.R.t, trong đó ta có:

• Q: nhiệt lượng tỏa ra (J)
• I: cường độ dòng điện (A)
• R: điện trở ( Ω )
• t: thời gian (s)

Công thức tính nhiệt lượng

Q=m.c.Δt, trong đó ta có:

• m: khối lượng (kg)
• c: nhiệt dung riêng (JkgK)
• Δt: độ chênh lệch nhiệt độ (0C)

Công thức điện từ lớp 9

tổn hao tỏa nhiệt trên dây dẫn được tính bằng công thức.

Trong đó:

• P: công suất (W)
• U: hiệu điện thế (V)
• R: Điện trở (Ω)

Công thức quang học lớp 9

Công thức của thấu kính tụ hội

• Tỉ lệ chiều cao của vật và ảnh: h/h’= d/d’
• Mối quan hệ giữa d và d’: 1/f= 1/d+ 1/d’

Trong đó:

• d: Khoảng cách từ vật tới thấu kính
• d’: Khoản cách từ ảnh tới thấu kính
• f là tiêu cự của thấu kính
• h là chiều cao của vật
• h’ là chiều cao của ảnh

Công thức của thấu kính phân kỳ

Tỷ lệ chiều cao vật và ảnh: h/h’= d/d’

Quan hệ giữa d, d’ và f: 1/f= 1/d – 1/d’

Trong đó:

• d là khoảng cách từ vật tới thấu kính
• d’ là khoảng cách từ ảnh tới thấu kính
• f là tiêu cự của thấu kính
• h là chiều cao của vật
• h’ là chiều cao của ảnh

Để nhớ rõ hơn công thức về thấu kính tụ hội và phân kì thì chúng ta cần phải so sánh sự giống và khác nhau giữa chúng, từ đó có thể đưa ra được cách học thuộc nhớ lâu và hiệu quả nhất.

Công thức về sự tạo ảnh trong phim

Công thức: h/h’= d/d’

Trong đó:

• d là khoảng cách từ vật tới vật kính
• d’ là khoảng cách từ phim tới vật kính
• h là chiều cao của vật
• h’ là chiều cao của ảnh trên phim

Trắc nghiệm ghi nhớ công thức

Câu 1: Cho biết hiệu điện thế giữa hai đầu một dây dẫn tăng lên gấp 2 lần thì lúc đó cường độ dòng điện qua dây sẽ thế nào?

A. tăng lên 2 lần

B. giảm đi 2 lần

C. tăng lên 4 lần

D. giảm đi 4 lần

Đáp án: A. Tăng lên hai lần

Câu 2: Đặt U₁= 6V vào hai đầu dây dẫn. lúc đó ta có cường độ dòng điện qua dây là 0,5A. nếu như tăng hiệu điện thế đó lên thêm 3V thì cường độ dòng điện chạy qua dây dẫn sẽ là bao nhiêu?

A. tăng thêm 0,25A

B. giảm đi 0,25A

C. tăng thêm 0,50A

D. giảm đi 0,50A

Đáp án A. Tăng thêm 0,25A

Câu 3: Mắc một dây có điện trở R= 24Ω vào hiệu điện thế có U= 12V thì cường độ dòng điện đi qua dây dẫn thế nào?

A. I = 2A

B. I = 1A

C. I = 0,5A

D. I = 0,25A

Đáp án: C. I = 0,5A

Bài toán này giải được nhờ vận dụng định luật ôm tương đối đơn thuần.

Câu 4: Đặt vào hai đầu dây dẫn một hiệu điện thế U = 6V mà dòng điện qua nó cường độ là 0,2A thì điện trở của dây là bao nhiêu? chọn lựa đáp án chuẩn xác:

A. 3

B. 12

C. 15

D. 30

Đáp án D. R = 30

Câu 5. Tìm nhận xét sai trong những nhận xét dưới đây?

A. Có thể tạo ra chùm sáng song song từ chùm sáng tụ hội.

B. Có thể tạo ra chùm sáng phân kì từ chùm sáng phân kì.

C. Có thể tạo ra chùm sáng tụ hội từ chùm sáng song song.

D. Có thể tạo ra chùm sáng tụ hội từ chùm sáng tụ hội.

Đáp án: D. Có thể tạo ra chùm sáng tụ hội từ chùm sáng tụ hội.

Tổng hợp tri thức môn Vật lý lớp 9

I. ĐỊNH LUẬT ÔM – ĐIỆN TRỞ CỦA DÂY DẪN

1- Định luật Ôm: Cường độ dòng điện qua dây dẫn tỷ lệ thuận với hiệu điện thế đặt vào hai đầu dây và tỷ lệ nghịch với điện trở của dây

Trong đó: I: Cường độ dòng điện (A),

U Hiệu điện thế (V)

R Điện trở

Ta có: 1A = 1000mA và 1mA = 10-3A

*Chú ý:

– Đồ thị trình diễn sự phụ thuộc của cường độ dòng điện vào hiệu điện thế giữa hai dầu dây dẫn là đường thẳng đi qua gốc tọa độ (U = 0; I = 0)

Với cùng một dây dẫn (cùng một điện trở) thì:

2- Điện trở dây dẫn:

Chú ý:

– Điện trở của một dây dẫn là đại lượng đặc trưng cho tính cản trở dòng điện của dây dẫn đó.

Điện trở của dây dẫn chỉ phụ thuộc vào bản thân dây dẫn.

II- ĐỊNH LUẬT ÔM CHO ĐOẠN MẠCH CÓ những ĐIỆN TRỞ MẮC tiếp nối

1/ Cường độ dòng điện và hiệu điện thế trong đoạn mạch mắc tiếp nối

– Cường độ dòng điện có trị giá như nhau tại mọi điểm:

– Hiệu điện thế giữa hai đầu đoạn mạch bằng tổng hiệu điện thế giữa hai đầu mỗi điện trở thành phần:

2/ Điện trở tƣơng đƣơng của đoạn mạch tiếp nối

a.  Điện trở tương đương (Rtđ) của một đoạn mạch là điện trở có thể thay thế cho những điện trở trong mạch, sao cho trị giá của hiệu điện thế và cường độ dòng điện trong mạch không thay đổi.

b. Điện trở tương đương của đoạn mạch tiếp nối bằng tổng những điện trở hợp thành:

3/ Hệ quả: Trong đoạn mạch mắc tiếp nối (cùng I) hiệu điện thế giữa hai đầu mỗi điện trở tỉ lệ thuận với điện trở đó

III- ĐỊNH LUẬT ÔM CHO ĐOẠN MẠCH CÓ những ĐIỆN TRỞ MẮC SONG SONG

1/ Cường độ dòng điện và hiệu điện thế trong đoạn mạch mắc song song

– Cường độ dòng điện trong mạch chính bằng tổng cường độ dòng điện trong những mạch rẽ:

– Hiệu điện thế hai đầu đoạn mạch song song bằng hiệu điện thế hai đầu mỗi đoạn mạch rẽ

2/ Điện trở tương đương của đoạn mạch song song

– Nghịch đảo điện trở tương đương của đoạn mạch song song bằng tổng những nghịch đảo điện trở những đoạn mạch rẽ:

3/ Hệ quả

Mạch điện gồm hai điện trở mắc song thì

– Cường độ dòng điện chạy qua mỗi điện trở (cùng U) tỷ lệ nghịch với điện trở đó:

IV- ĐIỆN TRỞ DÂY DẪN PHỤ THUỘC VÀO những YẾU TỐ CỦA DÂY

Điện trở dây dẫn tỷ lệ thuận với chiều dài của dây, tỉ lệ nghịch với tiết diện của dây và phụ thuộc vào vật liệu làm dây dẫn

Công thức tính điện trở của dây dẫn (điện trở thuần)

Trong đó: l là chiều dài dây dẫn

S tiết diện của dây

 điện trở suất

R điện trở suất

* Ý nghĩa của điện trở suất

– Điện trở suất của một vật liệu (hay một chất liệu) có trị số bằng điện trở của một đoạn dây dẫn hình trụ được làm bằng vật liệu đó có chiều dài là 1m và tiết diện là 1 m^.2

– Điện trở suất của vật liệu càng nhỏ thì vật liệu đó dẫn điện càng tốt.

*Chú ý:

– Hai dây dẫn cùng chất liệu, cùng tiết diện

– Đổi đơn vị:

V- BIẾN TRỞ – ĐIỆN TRỞ sử dụng TRONG KỸ THUẬT

1/ Biến trở

Được sử dụng để thay đổi cường độ dòng điện trong mạch.

– những loại biến trở được sử dụng là: biến trở con chạy, biến trở tay quay, biến trở than (chiết áp). Biến trở là điện trở có thể thay đổi trị số và sử dụng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch.

– Kí hiệu trong mạch vẽ:

2/ Điện trở sử dụng trong kỹ thuật

– Điện trở sử dụng trong kỹ thuật thường có trị số vô cùng lớn.

– Được chế tạo bằng lớp than hoặc lớp kim loại mỏng phủ ngoài một lớp cách điện

– Có hai cách ghi trị số điện trở sử dụng trong kỹ thuật là:

+ Trị số ghi được trên điện trở.

+ Trị số được thể hiện bằng những vòng màu sơn trên điện trở (4 vòng màu).

VI- CÔNG SUẤT ĐIỆN

1) Công suất điện: Công suất điện trong một đoạn mạch bằng tích hiệu điện thế giữa hai đầu đoạn mạch với cường độ dòng điện qua nó.

– Công thức:

Trong đó: P công suất (W);

U hiệu điện thế (V);

I cường độ dòng điện (A)

– Đơn vị: Oắt

 2) Hệ quả: nếu như đoạn mạch cho điện trở R thì công suất điện cũng có thể tính bằng công thức:

3) Chú ý

– Số oát ghi trên mỗi dụng cụ điện cho biết công suất định mức của dụng cụ đó, tức là công suất điện của dụng cụ khi nó hoạt động thông thường.

– Trên mỗi dụng cụ điện thường có ghi: trị giá hiệu điện thế định mức và công suất định mức.Trên mỗi dụng cụ điện thường có ghi: trị giá hiệu điện thế định mức và công suất định mức.

Ví dụ: Trên một bòng đèn có ghi 220V – 75W tức là: bóng đèn sáng thông thường khi đựơc sử dụng với nguồn điện có hiệu điện thế 220V thì công suất điện qua bóng đèn là 75W.

– Dù mạch mắc song song hay tiếp nối thì Pm = P1+ P2+…+Pn

VII- ĐIỆN NĂNG – CÔNG DÕNG ĐIỆN

1) Điện năng
* Điện năng là gì?
– Dòng điện có mang năng lượng vì nó có thể thực hiện công, cũng như có thể làm thay đổi nhiệt năng của một vật. Năng lượng
dòng điện được gọi là điện năng.
* Sự chuyển hóa điện năng thành những dạng năng lƣợng khác
– Điện năng có thể chuyển hóa thành những dạng năng lượng khác: Cơ năng, quang năng, nhiệt năng, năng lượng từ, hóa năng…

Ví dụ:
– Bóng đèn dây tóc: điện năng biến đổi thành nhiệt năng và quang năng.
– Đèn LED: điện năng biến đổi thành quang năng và nhiệt năng.
– Nồi cơn điện, bàn là: điện năng biến đổi thành nhiệt năng và quang năng.
– quạt máy, máy bơn nước: điện năng biến đổi thành cơ năng và nhiệt năng.
* Hiệu suất sử dụng điện
– Tỷ số giữa phần năng lượng có ích được chuyển hóa từ điện năng và toàn bộ điện năng tiêu thụ được gọi là hiệu suất sử dụng
điện năng.

Công thức:

Trong đó: A1: năng lượng có ích được chuyển hóa từ điện năng.
A: điện năng tiêu thụ.

2) Công dòng điện (điện năng tiêu thụ)
* Công dòng điện
– Công dòng điện sinh ra trong một đoạn mạch là số đo lượng điện năng chuyển hóa thành những dạng năng lượng khác tại đoạn
mạch đó.
– Công thức:

Trong đó:A: công doàng điện (J)
P: công suất điện (W)
t: thời gian (s)
U: hiệu điện thế (V)
I: cường độ dòng điện (A)
– Ngoài ra còn được tính bởi công thức:

Đo điện năng tiêu thụ
– Lượng điện năng được sử dụng được đo bằng công tơ điện. Mỗi số đếm trên công tơ điện cho biết lượng điện năng sử dụng là 1
kilôoat giờ (kW.h). 1 kW.h = 3 600kJ =3 600 000J

VIII- ĐỊNH LUẬT JUN-LENXƠ (Tính nhiệt lƣợng tỏa ra trên dây dẫn khi có dòng điện chạy qua)

* Định luật: Nhiệt lượng tỏa ra trên dây dẫn khi có dòng điện chạy qua tỉ lệ thuận với bình phương cường độ dòng điện, tỉ lệ thuận
với điện trở và thời gian dòng điện chạy qua
* Công thức: Q = I².R.t Trong đó: Q: nhiệt lượng tỏa ra (J)
I: cường độ dòng điện (A)
R: điện trở ( Ω )
t: thời gian (s)
* Chú ý:
– nếu như nhiệt lượng Q tính bằng đơn vị calo (cal) thì ta có công thức: Q=0,24I²Rt

– Ngoài ra Q còn được tính bởi công thức : Q=UIt hoặc

– Công thức tính nhiệt lượng: Q=m.c.Δt Trong đó: m khối lượng (kg)
c nhiệt dung riêng (JkgK)
Δt độ chênh lệch nhiệt độ (0C)

IX Sử dụng an toàn điện và tiết kiệm điện

* Một số quy tắc an toàn điện:
– Thực hành, làm thử nghiệm với hiệu điện thế an toàn: U – Sử dụng dây dẫn có vỏ bọc cách điện tốt và thích hợp
– Cần mắc cầu chì, cầu dao…cho mỗi dụng cụ điện
– Khi tiếp xúc với mạng điện 220V cần thận trọng, đảm bảo cách điện
– Khi sửa chửa những dụng cụ điện cần: Ngắt nguồn điện, phải đảm bảo cách điện

* Cần phải sử dụng tiết kiệm điện năng :
– Giảm tiêu pha cho gia đình
– những dụng cụ và thiết bị điện được sử dụng lâu bền hơn
– Giảm bớt những sự cố gây tổn hại chung do hệ thống cung ứng bị quá tải
– Dành phần điện năng tiết kiệm cho sản xuất
– Bảo vệ môi trường
– Tiết kiệm ngân sách nhà nước
* những giải pháp sử dụng tiết kiệm điện năng:
– Cần phải lựa chọn lựa những thiết bị có công suất thích hợp
– Không sử dụng những thiết bị trong những lúc không cần thiết vì tương tự sẽ gây lãng phí điện
* Những hệ quả:

CHƯƠNG II: ĐIỆN TỪ

1. Nam châm vĩnh cửu.
* Đặc điểm:
– Hút sắt hoặc bị sắt hút (ngoài ra còn hút niken, coban…)
– Luôn có hai cực, cực Bắc (N) sơn đỏ và cực Nam (S) sơn xanh hoặc trắng
– nếu như để hai nam châm lại sắp nhau thì những cực cùng tên đẩy nhau, những cực khác tên hút nhau.
* Kim nam châm: Luôn chỉ hướng Bắc-Nam địa lý (la bàn).
* Ứng dụng: Kim nam châm, labàn, Đi-na-mô xe đạp, Loa điện (loa điện có cả hai loại nam châm), động cơ điện đơn thuần, máy
phát điện đơn thuần…

2: Tác dụng từ của dòng điện – Từ trường

• thử nghiệm ơxtet: Đặt dây dẫn song song với kim nam châm. Cho dòng điện chạy qua dây dẫn, kim nam châm bị lệch khỏi vị trí
  ban đầu  có lực tác dụng lên kim nam châm (lực từ)
• Kết luận: Dòng điện chạy qua dây dẫn thẳng hay dây dẫn có hình dạng bất kì đều gây ra tác dụng lực (lực từ) lên kim NC đặt
  sắp nó. Ta nói dòng điện có tác dụng từ.

• Từ trường: là không gian xung quanh NC, xung quanh dòng điện có khả năng tác dụng lực từ lên kim NC đặt trong nó.
• Cách nhận diện từ trƣờng: Nơi nào trong không gian có lực từ tác dụng lên kim NC (làm kim nam châm lệch khỏi hướng BắcNam) thì nơi đó có từ trường
  3) Từ phổ – đƣờng sức từ
  a. Từ phổ: là hình ảnh cụ thể về những đường sức từ, có thể thu được từ phổ bằng rắc mạt sắt lên tấm nhựa trong đặt trong từ trường
  và gõ nhẹ

b. Đường sức từ (ĐST):

• Mỗi ĐST có 1 chiều xác định. Bên ngoài NC, những ĐSTcó chiều đi ra từ cực Bắc (N), đi vào cực Nam (S) của NC
• Nơi nào từ trường càng mạnh thì ĐST dày, nơi nào từ trường càng yếu thì ĐST thưa.

1. Từ trƣờng của ống dây có dòng điện chạy qua.
   a. Từ phổ, Đƣờng sức từ của ống dây có dòng điện chạy qua:

– Từ phổ ở bên ngoài ống dây có dòng điện chạy qua và bên ngoài thanh NC là giống nhau
– Trong lòng ống dây cũng có những đường mạt sắt được sắp xếp sắp như song song với nhau.
b. Quy tắc nắm tay phải: Nắm bàn tay phải, rồi đặt sao cho bốn ngón tay hướng theo chiều dòng điện chạy qua những vòng dây thì
ngón tay cái choãi ra chỉ chiều của ĐST trong lòng ống dây.
5. Sự nhiễm từ của sắt, thép – Nam châm điện.
a. Sự nhiễm từ của sắt thép:
* Sắt, thép, niken, côban và những vật liệu từ khác đặt trong từ trường, đều bị nhiễm từ.
* Sau bị đã bị nhiễm từ, sắt non không giữ được từ tính trong tương lai, còn thép thì giữ được từ tính trong tương lai
b. Nam châm điện:
– Cấu tạo: Cuộn dây dẫn, lõi sắt non
– những cách làm tăng lực từ của nam châm điện:

+ Tăng cường độ dòng điện chạy qua những vòng dây
+ Tăng số vòng dây của cuộn dây
6. Ứng dụng của NC điện: Ampe kế, rơle điện từ, rơle dòng, loa điện (loa điện có cả hai loại nam châm), máy phát điện kĩ thuật, động cơ điện trong kĩ thuật, cần cẩu, thiết bị thu thanh, chuông điện…
a. Loa điện:
– Cấu tạo: phòng ban chính của loa điện : Ống dây L, nam châm chữ E, màng loa M. Ống dây có thể dao động dọc theo khe nhỏ giữa hai từ cực của NC
– Hoạt động: Trong loa điện, khi dòng điện có cường độ thay đổi được truyền từ micrô qua phòng ban tăng âm tới ống dây thì ống dây dao động.Phát ra âm thanh .Biến dao động điện thành âm thanh

b. Rơle điện từ:

• Rơle điện từ là một thiết bị tự động đóng, ngắt mạch điện, bảo vệ và điều khiển sự làm việc của mạch điện.
• phòng ban chủ yếu của rơle gồm một nam châm điện) và một thanh sắt non
  c. Rơ le dòng
• Rơle dòng là một thiết bị tự động ngắt mạch điện bảo vệ động cơ, thường mắc tiếp nối với động cơ.

1. Lực điện từ.
   a. .Tác dụng của từ trường lên dây dẫn có dòng điện:

• Dây dẫn có dòng điện chạy qua đặt trong từ trường, không song song với ĐST thì chịu tác dụng của lực điện từ
  b. Quy tắc bàn tay trái
• Đặt bàn tay trái sao cho những ĐST hướng vào lòng bàn tay, chiều từ cổ tay tới tay giữa hướng theo chiều dòng điện thì ngón tay
  cái choãi ra 900 chỉ chiều của lực điện từ.
  8: Động cơ điện 1 chiều.
  a. Cấu tạo động cơ điện một chiều đơn thuần

• ĐCĐ có hai phòng ban chính là NC tạo ra từ trường (phòng ban đứng yên – Stato) và khung dây dẫn cho dòng điện chạy qua (phòng ban quay – Rôto)
• Chuyển hóa năng lượng: Điện năng -> cơ năng.
  b. Động cơ điện một chiều trong KT:
• Trong ĐCĐ kĩ thuật, phòng ban tạo ra từ trường là NC điện (Stato)
• phòng ban quay (Rôto) của ĐCĐ kĩ thuật gồm nhiều cuộn dây đặt lệch nhau và song song với trục của một khối trụ làm bằng những lá thép kĩ thuật ghép lại.
  9: Hiện tƣợng cảm ứng điện từ:
  a. Cấu tạo và hoạt động của đinamô ở xe đạp
• Cấu tao: Nam châm và cuộn dây dẫn
• Hoạt động: Khi núm quay thì nam châm quay theo, xuất hiện dòng điện trong cuộn dây làm đèn sáng
  b. sử dụng NC để tạo ra dòng điện:
• sử dụng NC vĩnh cửu: Dòng điện xuất hiện trong cuộn dây dẫn kín khi ta đưa một cực của nam châm lại sắp hay ra xa một đầu cuộn dây đó hoặc trái lại
• sử dụng NC điện: Dòng điện xuất hiện ở cuộn dây dẫn kín trong thời gian đóng hoặc ngắt mạch điện của NC điện, tức là trong thời gian dòng điện của NC điện biến thiên.

c. Hiện tượng cảm ứng điện từ:
– Khi số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây biến thiên, trong cuộn dây xuất hiện dòng điện. Dòng điện đó gọi là dòng điện cảm ứng. Hiện tượng xuất hiện dòng điện cảm ứng gọi là hiện tượng cảm ứng điện từ
– Có thể sử dụng 2 đèn LED mắc song song ngược chiều vào 2 đầu cuộn dây để phát hiện sự đổi chiều của dòng điện cảm ứng, vì đèn LED chỉ sáng khi dòng điện chạy qua đèn theo 2 chiều xác định.
10- Dòng điện xoay chiều:
– Dòng điện cảm ứng trong cuộn dây dẫn kín đổi chiều khi số đường sức từ xuyên qua tiết diện S của cuộn dây đang tăng mà chuyển sang giảm hoặc trái lại đang giảm chuyển sang tăng. Dòng điện luân phiên đổi chiều gọi là dòng điện xoay chiều.
– Khi cho cuộn dây dẫn kín quay trong từ trường của nam châm hay cho nam châm quay trước cuộn dây dẫn thì trong cuộn dây xuất hiện dòng điện cảm ứng xoay chiều

11 Máy phát điện xoay chiều:
– Máy phát điện xoay chiều có hai phòng ban chính là nam châm và cuộn dây dẫn. Một trong hai phòng ban đó đứng yên gọi là stato, phòng ban còn lại quay gọi là rôto.
– Có hai loại máy phát điện xoay chiều:
+ Loại 1: Khung dây quay (Rôto) thì có thêm bộ góp (hai vành khuyên nối với hai đầu dây, hai vành khuyên tì lên hai thanh
quét, khi khung dây quay thì vành khuyên quay còn thanh quét đứng yên). Loại này chỉ khác động cơ điện một chiều ở bộ góp (cổ góp). Ở máy phát điện một chiều là hai bán khuyên tì lên hai thanh quét.
+ Loại 2: Nam châm quay (nam châm này là nam châm điện)_Rôto
– Khi rôto của máy phát điện xoay chiều quay được 1vòng thì dòng điện do máy sinh ra đổi chiều 2 lần. Dòng điện không thay đổi khi đổi chiều quay của rôto.
– Máy phát điện quay càng nhanh thì HĐT ở 2 đầu cuộn dây của máy càng lớn. Tần số quay của máy phát điện ở nước ta là 50Hz.
12-những tác dụng của dòng điện xoay chiều – Đo cƣờng độ dòng điện và hiệu điện thế xoay chiều.
– Dòng điện xoay chiều có tác dụng như dòng điện một chiều: tác dụng nhiệt, tác dụng phát sáng, tác dụng từ …
– Lực điện từ (tác dụng từ) đổi chiều khi dòng điện đổi chiều.
– sử dụng ampe kế và vôn kế xoay chiều có kí hiệu AC (hay ~) để đo trị giá hiệu dụng của CĐDĐ và HĐT xoay chiều. Khi mắc
ampe kế và vôn kế xoay chiều vào mạch điện xoay chiều không cần phân biệt chốt (+) hay (-)..
– những công thức của dòng điện một chiều có thể vận dụng cho những trị giá hiệu dụng của cường độ và HĐT của dòng điện xoay chiều
13-Truyền tải điện năng đi xa:
– Khi truyền tải điện năng đi xa bằng đường dây dẫn sẽ có một phần điện năng tổn hao do hiện tượng tỏa nhiệt trên phố dây.
– Công suất tổn hao do tỏa nhiệt trên phố dây dẫn tỉ lệ nghịch với bình phương hiệu điện thế đặt vào hai đầu dây dẫn  

– Để giảm tổn hao trên phố dây truyền tải điện năng đi xa ta có những phương án sau:
+ Tăng tiết diện dây dẫn (tốn kém)
+ chọn lựa dây có điện trở suất nhỏ (tốn kém)
+ Tăng hiệu điện thế (thường sử dụng)
– Khi truyền tải điện năng đi xa phương án làm giảm tổn hao hữu hiệu nhất là tăng hiệu điện thế đặt vào hai đầu dây dẫn bằng những
máy biến thế.
14. Máy biến thế
– Khi đặt một hiệu điện thế xoay chiều vào hai đầu cuộn dây sơ cấp của một máy biến thế thì ở hai đầu của cuộn dây thứ cấp xuất
hiện một hiệu điện thế xoay chiều.
– Không thể sử dụng dòng điện một chiều không đổi (dòng điện một chiều) để chạy máy biến thế được.
– Tỉ số hiệu điện thế ở hai đầu những cuộn dây của máy biến thế bằng tỉ số giữa số vòng của những cuộn dây đó.

– nếu như số vòng dây ở cuộn sơ cấp (đầu vào) lớn hơn số vòng dây ở cuộn thứ cấp (đầu ra) máy gọi là máy hạ thế. nếu như số vòng dây ở
cuộn sơ cấp nhỏ hơn số vòng dây ở cuộn thứ cấp thì gọi là máy tăng thế.
– Ở 2 đầu đường dây tải điện về phía nhà máy điện đặt máy tăng thế để giảm tổn hao về nhiệt trên phố dây tải, ở nơi tiêu thụ đặt
máy hạ thế xuống bằng HĐT định mức của những dụng cụ tiệu thụ điện

CHƯƠNG III: QUANG HỌC

1- Hiện tượng khúc xạ ánh sáng.
– Hiện tượng khúc xạ là hiện tượng tia sáng truyền từ môi trường trong suốt này sang môi trường trong suốt khác bị gãy khúc tại
mặt phân cách giữa hai môi trường.
Trong hình vẽ:
– SI là tia tới
– IK là tia khúc xạ
– PQ là mặt phân cách
– NN’ là pháp tuyến

– SIN =i là góc tới
– KIN ‘=r là góc khúc xạ

– Khi tia sáng truyền từ không khí sang những môi trường trong suốt rắn, lỏng khác nhau thì góc khúc xạ nhỏ hơn góc tới. trái lại, khi tia sáng truyền từ những môi trường trong suốt khác sang không khí thì góc khúc xạ lớn hơn góc tới.
– Khi tăng (hoặc giảm) góc tới thì góc khúc xạ cũng tăng (hoặc giảm).
– Góc tới 0o (tia sáng vuông góc với mặt phân cách) thì tia sáng không bị khúc xạ.
– Khi một tia sáng truyền từ nước sang không khí nếu như góc tới i lớn hơn 48030’ thì có hiện tượng phản xạ toàn phần.
2- Thấu kính tụ hội:
a) Đặc điểm của thấu kính tụ hội:

c) Ảnh của vật tạo bởi thấu kính tụ hội:
– nếu như d– nếu như d=f không cho ảnh
– Nêu f– nếu như d=2f cho ảnh thật ngược chiều với vật và bằng vật
– nếu như d>2f cho ảnh thật ngược chiều với vật và nhỏ hơn vật.
d) Dựng ảnh tạo bởi thấu kính tụ hội:
– Muốn dựng ảnh A’B’ của AB qua thấu kính (AB vuông góc với trục chính, A nằm trên trục chính), chỉ cần dựng ảnh B’ của B
bằng cách vẽ đường truyền của hai trong ba tia sáng đặc biệt, sau đó từ B’ hạ vuông góc xuống trục chính là ta có ảnh A’ của A.
e) Công thức của thấu kính tụ hội

– Trong đó:

d là khoảng cách từ vật tới thấu kính d’ là khoảng cách từ ảnh tới thấu kính

f là tiêu cự của thấu kính
h là chiều cao của vật
h’ là chiều cao của ảnh
3- Thấu kính phân kì:
a) Đặc điểm của thấu kính phân kì:

c) Ảnh của vật tạo bởi thấu kính phân kì:
– Vật sáng đặt ở mọi vị trí trước thấu kính phân kì luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật và luôn nằm trong khoảng tiêu cự của
thấu kính.
– Vật đặt rất xa thấu kính, ảnh ảo của vật có vị trí cách thấu kính một khoảng bằng tiêu cự.
– nếu như đưa vật ra xa thấu kính nhưng theo phương song song với trục chính thì ảnh nhỏ dần và xa thấu kính dần.
– Vật đặt sát thấu kính cho ảnh ảo bằng vật.
d) Dựng ảnh tạo bởi thấu kính phân kì:Tương tự như dựng ảnh tạo bởi thấu kính tụ hội.
e) Công thức của thấu kính phân kì  

– Trong đó: d là khoảng cách từ vật tới thấu kính
d’ là khoảng cách từ ảnh tới thấu kính
f là tiêu cự của thấu kính
h là chiều cao của vật
h’ là chiều cao của ảnh
4- Máy ảnh
* Cấu tạo:
– Gồm hai phòng ban chính: vật kính, buồng tối. Ngoài ra trong máy ảnh còn có cửa điều chỉnh độ sáng và cửa sập, chỗ đặt phim.
– Vật kính của máy ảnh là một thấu kính tụ hội.
* Sự tạo ảnh trên phim:
– Ảnh trên phim của máy ảnh là ảnh thật, nhỏ hơn vật và ngược chiều với vật.
– Để điều chỉnh ảnh rõ nét trên phim người thợ ảnh điều chỉnh khoảng cách từ vật kính tới phim. Vật càng sắp ống kính thì ảnh trên phim càng to 

5- Mắt:
* Cấu tạo:
– Hai phòng ban quan trọng nhất của mắt là : thể thủy tinh và mạng lưới (còn gọi là võng mạc).
– Thủy tinh thể đóng vai trò như vật kính trong máy ảnh nhưng có tiêu cự thay đổi được, còn mạng lưới như phim nhưng khoảng cách từ mạng lưới tới thể thủy tinh không thay đổi được.
* Sự tạo ảnh trên màng lƣới:
– Để nhìn rõ những vật ở những vị trí xa sắp khác nhau thì mắt phải điều tiết để ảnh hiện rõ trên mạng lưới bằng cách co giãn thể thủy tinh (thay đổi tiêu cự của thể thủy tinh)
– Ảnh của vật mà ta nhìn hiện trên mạng lưới có đặc điểm là ảnh thật, ngược chiều và nhỏ hơn vật.
– Điểm xa nhất mà mắt có thể nhìn rõ được khi không điều tiết gọi là điểm cực viễn (kí hiệu CV), khoảng cách từ điểm Cv tới mắt là khoảng cực viễn. Khi nhìn vật ở điểm cực viễn thì tiêu cự của thể thủy tinh nằm trên mạng lưới, lúc này thể thủy tinh có tiêu cự dài nhất.

– Điểm sắp nhất mà mắt có thể nhìn thấy được gọi là điểm cực cận (kí hiệu CC), khoảng cách từ điểm Cc tới mắt là khoảng cực cận. Khi nhìn vật ở điểm cực cận mắt phải điều tiết lớn nhất (thể thủy tinh phồng lớn nhất và có tiêu cự ngắn nhất)
– Mắt nhìn rõ vật nếu như vật ở trong khoảng từ điểm Cc tới điểm Cv.

* Mắt cận thị:
– Mắt cận thị là mắt có thể nhìn rõ những vật ở sắp, nhưng không nhìn rõ những vật ở xa.
– Kính cận là kính phân kì. Mắt cận phải đeo kính phân kì để nhìn rõ những vật ở xa. Kính cận thị thích hợp có tiêu điểm F trùng với điểm cực viễn (CV) của mắt (tiêu cự của kính bằng khoảng cực viễn)
– Mắt bị cận khi không phải điều tiết tiêu điểm của thể thủy tinh nằm trước mạng lưới, điểm cực cận (Cc) và điểm cực viễn (Cv) của mắt cận sắp hơn điểm cực cận và điểm cực viễn của mắt người thông thường.
* Mắt lão:
– Mắt lão nhìn rõ những vật ở xa, nhưng không nhìn rõ những vật ở sắp.
– Kính lão là kính tụ hội. Mắt lão phải đeo kính tụ hội để nhìn rõ những vật ở sắp.
– Mắt lão khi không điều tiết tiêu điểm của thể thủy tinh nằm trên mạng lưới, điểm cực viễn của mắt lão như người thông thường.
6- Kính lúp:
– Kính lúp là thấu kính tụ hội có tiêu cự ngắn. Người ta sử dụng kính lúp để quan sát những vật nhỏ.
– Mỗi kính lúp có độ bội giác (kí hiệu G) ghi được trên vành kính bằng những con số như 2x, 3x, 5x … kính lúp có độ bội giác càng lớn thì quan sát ảnh càng lớn.
– Giữa độ bội giác và tiêu cự f (đo bằng cm) có hệ thức:

– Vật cần quan sát phải đặt trong khoảng tiêu cự của kính. Mắt nhìn thấy ảnh ảo cùng chiều lớn hơn vật.
7- Ánh sáng trắng và ánh sáng màu:
– Nguồn sáng trắng: Ánh sáng Mặt trời (trừ lúc rạng đông và hoàng hôn) và những đèn dây tóc nóng sáng (đèn pin, đèn pha ô tô…).
– Nguồn sáng màu:Có một số nguồn sáng phát ra trực tiếp ánh sáng màu (đèn LED, đèn Laze, đèn ống quảng cáo). Cũng có thể tạo ra ánh sáng màu bằng cách chiếu chùm sáng trắng qua tấm lọc màu.
– Tấm lọc màu: Trong suốt (rắn, lỏng, màng mỏng) có màu. Tấm lọc màu nào thì cho màu đó đi qua và hấp thụ nhiều ánh sáng màu khác.
2- Sự tìm hiểu ánh sáng trắng:
– Có thể tìm hiểu một chùm sáng trắng thành những chùm sáng màu khác nhau bằng cách cho chùm sáng trắng đi qua một lăng kính hoặc phản xạ trên mặt ghi của một dĩa CD.
– Lăng kính là một khối trong suốt hình lăng trụ tam giác. Chiếu ánh sáng từ nguồn sáng trắng qua lăng kính ta thu được một dải ánh sáng màu xếp liền nhau: Đỏ – da cam – vàng – lục – lam – chàm – tím. (tuân theo định luật khúc xạ).
– Trong chùm sáng trắng có chứa nhiều chùm sáng màu khác nhau.

– Hiện tượng cầu vồng, ánh sáng màu trên váng dầu, bong bóng xà phòng cũng là hiện tượng tìm hiểu ánh sáng.
* Chú ý: nếu như sau lăng kính chỉ có một màu duy nhất thì chùm sáng chiếu vào lăng kính là chùm sáng đơn sắc.
3- Sự trộn những ánh sáng màu:
– Khi chiếu 2 hay nhiều màu vào cùng một chỗ trên màn trắng thì ở chỗ màn trắng đó là màu ta thu được khi trộn.
– Trộn hai ánh sáng màu với nhau ta thu được ánh sáng màu khác.
– có rất nhiều ánh sáng màu với nhau để được màu mới.
– Đặc biệt, có thể trộn những ánh sáng đỏ, xanh lục và xanh lam với nhau để được ánh sáng trắng. Ba màu đó là ba màu cơ bản của
ánh sáng.
+ Khi trộn những ánh sáng đỏ với ánh sáng xanh lục ta được màu vàng.
+ Khi trộn ánh sáng đỏ với ánh sáng xanh lam ta được màu đỏ đen sậm.
+ Khi trộn những ánh sáng xanh lục với ánh sáng xanh lam ta được màu xanh hòa bình thẫm.
+ Khi trộn những ánh sáng có màu từ đỏ tới tím lại với nhau ta cũng được ánh sáng trắng.
4- Màu sắc những vật dƣới ánh sáng trắng và dƣới ánh sáng màu:
– Khi nhìn một vật có màu nào thì có ánh sáng màu đó từ vật tới mắt ta.
– Vật có màu trắng có khả năng tán xạ tất cả những ánh sáng màu.
– Vật có màu nào thì tán xạ mạnh ánh sáng màu đó, nhưng tán xạ kém ánh sáng những màu khác.
– Vật màu đen không có khả năng tán xạ bất kì ánh sáng màu nào.   

5- Tác dụng của ánh sáng:
– Ánh sáng có những tác dụng nhiệt, tác dụng sinh vật học và tác dụng quang điện. Điều đó chứng tỏ ánh sáng có năng lượng.
– Trong những tác dụng trên, năng lượng áng sáng được biến đổi thành những năng lượng khác nhau.
– Ánh sáng có tác dụng sinh vật học. Con người, những động vật và những loại cây xanh cần phải có ánh sáng để duy trì sự sống.
– Ánh sáng có tác dụng quang điện. Ánh sáng chiếu vào pin quang điện làm cho pin phát ra được dòng điện.
– Ánh sáng mang năng lượng.
– Trong những tác dụng nêu trên, quang năng đã chuyển hoá thành những dạng năng lượng khác như: nhiệt năng, điện năng và năng
lượng cần thiết cho sự sống.
CHƯƠNG V: SỰ BẢO TOÀN VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƢỢNG
1. Sự chuyển hóa năng lượng:
– Ta nhận diện được 1 vật có năng lượng khi vật đó có khả năng thực hiện công (cơ năng) hay làm nóng những vật khác ( nhiệt năng)
– Ta nhận diện được hoá năng, điện năng, quang năng khi chúng chuyển hoá thành cơ năng hay nhiệt năng.
– Nói chung mọi quá trình biến đổi trong tự nhiên đều kèm theo sự chuyển hóa năng lượng từ dạng này sang dạng khác hay truyền từ vật này sang vật khác.

– Cơ năng của một vật là tổng động năng và thế năng của nó. Thế năng hấp dẫn của vật có khối lượng càng lớn và ở càng cao.
Động năng của vật càng lớn khi vật có khối lượng càng lớn và đi lại càng nhanh.
2. Định luật bảo toàn năng lƣợng:
– Năng lượng không tự nhiên sinh ra hoặc tự nhiên mất đi mà chỉ biến đổi từ dạng này qua dạng khác hoặc truyền từ vật này sang vật khác. Định luật này sử dụng cho mọi ngành nghề của tự nhiên.
3. Sự chuyển hóa năng lƣợng trong những nhà máy phát điện
– Nhiệt điện: năng lượng của nhiên liệu bị đốt cháy được chuyển hóa thành cơ năng rồi thành điện năng.
– Thủy điện: thế năng của nước trên hồ chứa được biến đổi thành động năng rồi thành điện năng.
– Điện gió: động năng của gió được biến đổi thành điện năng.
– Pin mặt trời: biến đổi trực tiếp quang năng thành điện năng.
– Điện hạt nhân: năng lượng hạt nhân được biến đổi thành nhiệt năng rồi thành cơ năng cuối cùng thành điện năng.
Trong nhà máy nhiệt điện, thủy điện, điện hạt nhân, đều có máy phát điện trong đó cơ năng được chuyển hóa thành điện
năng.
4. Sự chuyển hóa năng lƣợng trong những dụng cụ tiêu thụ điện:

– Trong những dụng cụ tiêu thụ điện, điện năng được chuyển hóa thành những dạng năng lượng thường sử dụng như cơ năng, nhiệt năng, quang năng.

  

Bản quyền bài viết thuộc Trường Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận!

Nguồn chia sẻ: https://cmm.edu.vn