Cùng cmm.edu.vn tìm hiểu hoán dụ là gì, cách sử dụng giải pháp tu từ hoán dụ, đặt câu hoán dụ trong Tiếng Việt,…

Hoán dụ là gì? những em học sinh lớp 6 trong chương trình Ngữ văn mới được tiếp cận với những giải pháp tu từ thường đặt ra nghi vấn này. Bài viết sau sẽ phân phối cho những em khái niệm về hoán dụ cũng như giới thiệu những phương thức hoán dụ phổ biến. Đồng thời lấy ví dụ tương ứng với từng kiểu hoán dụ để những em có thể hình dung một cách cụ thể nhất.

Bạn đang xem bài: Hoán dụ là gì? Lấy ví dụ hoán dụ? Phân biệt hoán dụ và ẩn dụ

Hoán dụ là gì?

Hiểu một cách đơn thuần nhất, hoán dụ là việc sử dụng tên của sự vật, hiện tượng này để gọi sự vật, hiện tượng khác dựa trên những nét tương đồng sắp gũi giữa chúng. Từ đó tạo điều kiện cho cách diễn đạt trở nên sinh động, hấp dẫn hơn. Nói cách khác, Hoán dụ là gọi tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ sắp gũi với nó nhằm làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Ví dụ:

“Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”

(Hoàng Trung Thông)

Hai câu thơ trên tác giả đã vận dụng giải pháp hoán dụ, sử dụng hình ảnh “bàn tay ta” để chỉ người lao động, đề cao sức mạnh lao động của con người, có thể cải tạo thiên nhiên. Thông từ đó cũng làm rõ vai trò to lớn của lao động, sáng tạo, nhắc nhở chúng ta phải siêng năng thì mới có thể thu được thành tựu.

những bước tìm hiểu giải pháp hoán dụ:

Bước 1: Nêu tên của giải pháp hoán dụ được sử dụng, phương thức hoán dụ

Bước 2: Chỉ rõ những từ ngữ và hình ảnh hoán dụ được sử dụng

Bước 3: Nêu hiệu quả của phép hoán dụ trong câu văn/câu thơ đó.

Có những phương thức hoán dụ nào?

Có 4 phương thức hoán dụ phổ biến nhất đó là:

• Lấy cái phòng ban để chỉ cái toàn thể
• Lấy vật chứa đựng để gọi tên vật bị chứa đựng
• Lấy tín hiệu, đặc điểm của sự vật để chỉ những sự vật
• Lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng, vô hình

Căn cứ vào cách sử dụng, mà chúng ta có thể phân hoán dụ thành bốn phương thức thường gặp như dưới đây:

Chúng ta cùng theo dõi những ví dụ sau để hiểu rõ hơn về hoán dụ cũng như những kiểu hoán dụ thường gặp trong văn thơ lẫn đời sống hằng ngày:

Lấy một phòng ban để gọi toàn thể

Ví dụ:

“Áo nâu liền với áo xanh.

Nông thôn cùng với thành thị đứng lên.”

(Tố Hữu)

Đoạn trích trên là một ví dụ tiêu biểu của phép hoán dụ lấy một phòng ban để gọi toàn thể. Màu áo nâu ở đây chỉ người nông dân, gắn liền với nông thôn. Màu áo xanh chỉ người người lao động, gắn liền với thành thị.

Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng

Ví dụ:

Hoa không những học giỏi mà còn tốt bụng, cô bé được thầy cô lẫn cả lớp quý mến.

ngày hôm nay Tuấn cắt kiểu tóc mới. Buổi chiều đi học, cậu vừa bước vào lớp, cả phòng liền ồ lên.

“Cả lớp”, “cả phòng” ở đây sử dụng để chỉ tất cả những thành viên trong lớp học của Hoa và Tuấn. Đây là phép hoán dụ lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.

Lấy tín hiệu của sự vật để gọi sự vật

Ví dụ: ngày hôm nay sân trường có trận đá bóng, Hoa tới động viên cho lớp mình. Hoa mặc chiếc áo màu đỏ thật vượt bậc. Hoa đang loay hoay tìm chỗ ngồi bỗng nghe tiếng gọi: “Này, áo đỏ ơi, bên này còn chỗ ngồi nè!”. Hoa quay đầu nhìn lại.

Trong đoạn văn này, nhân vật lấy tín hiệu là chiếc áo đỏ Hoa đang mặc để gọi Hoa (lấy tín hiệu của sự vật để gọi sự vật).

Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng

Ví dụ:

“Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.

(Tục ngữ)

Một cây là số lượng ít, đơn lẻ, ám chỉ sự không kết đoàn, rất khó để làm nên việc lớn. Ba cây là số lượng nhiều, chụm lại ý chỉ sự kết đoàn. kết đoàn sẽ tạo nên sức mạnh, dẫn tới sự thành công. Đây là phép hoán dụ lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.

những ví dụ minh họa về phép hoán dụ

Ví dụ: Kiên là một chân sút tài giỏi trong đội bóng.

Hình ảnh hoán dụ “chân sút” sử dụng để chỉ tuyển thủ bóng đá. Đây là kiểu hoán dụ lấy cái phòng ban để chỉ cái toàn thể

Ví dụ: Tuấn là lớp trưởng được cả lớp yêu quý.

Hình ảnh hoán dụ “cả lớp” sử dụng để chỉ toàn bộ những thành viên trong tập thể lớp đó. Đây là kiểu hoán dụ lấy vật chứa đựng để gọi tên vật bị chứa đựng.

Ví dụ: Người đầu bạc tiễn kẻ tóc xanh

Hình ảnh hoán dụ “người đầu bạc” chỉ người già, còn “kẻ tóc xanh” chỉ những người đã trẻ tuổi. Đây là kiểu hoán dụ lấy đặc điểm của sự vật để chỉ sự vật.

Ví dụ: Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

Hình ảnh hoán dụ “một cây” nói tới sự đơn lẻ, còn “ba cây” là sự kết đoàn của nhiều người. Đây là kiểu hoán dụ lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng.

Cách phân biệt ẩn dụ và hoán dụ

Ẩn dụ là gọi tên của một sự vật, hiện tượng này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Vậy hoán dụ và ẩn dụ có những điểm tương đồng hay khác biệt nào, cùng cmm.edu.vn theo dõi nội dung so sánh dưới đây:

Điểm chung

• Đều là giải pháp tu từ gọi tên của sự vật này bằng tên của sự vật khác
• Đều tạo điều kiện cho cách biểu hiện trở nên gợi hình, gợi cảm hơn

Điểm khác nhau

Hoán dụ dựa trên quan hệ tương cận, sắp gũi giữa hai sự vật hiện tượng

Ví dụ về phép hoán dụ: “Áo chàm đưa buổi phân ly”

=> Hình ảnh hoán dụ “áo chàm” sử dụng để chỉ những con người Việt Bắc. Bởi người dân nơi đây thường mặc áo chàm.

Ẩn dụ dựa trên mối quan hệ tương đồng giữa hai sự vật hiện tượng. Hai sự vật, hiện tượng được sử dụng trong phép ẩn dụ không liên quan trực tiếp tới nhau.

Ví dụ về phép ẩn dụ: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”

=> Hình ảnh ẩn dụ “mặt trời” được sử dụng để nói về bác bỏ Hồ. Giúp nhấn mạnh sự to lớn, vĩ đại và rét mướt của bác bỏ.

Tóm lại: Điểm khác biệt vượt bậc nhất giữa 2 giải pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ nằm ở chỗ ẩn dụ thường sẽ dựa trên mối quan hệ tương đồng (giống nhau) về những khía cạnh như: Phẩm chất, phương thức, Cách thức, Chuyển đổi cảm giác.

Trong lúc đó hoán dụ lại được dựa trên mối quan hệ tương cận (sắp gũi), giữa phòng ban – toàn thể, Vật chứa đựng – Vật bị chứa đựng, Cái cụ thể – Cái trừu tượng, tín hiệu của sự vật – Sự vật.

Hoán dụ trong thơ văn và đời sống

Giống như nhiều giải pháp nghệ thuật khác, hoán dụ cũng được những tác giả sử dụng tương đối nhiều trong văn thơ, trong ca dao, trong tục ngữ và cả trong đời sống hằng ngày. Dựa theo quan hệ sắp gũi giữa những sự vật, hiện tượng mà hoán dụ làm người đọc, người nghe có thể dễ dàng liên tưởng, dễ dàng hình dung được sự vật, hiện tượng đó.

 “Áo chàm đưa buổi phân li

Cầm tay nhau biết nói gì ngày hôm nay”

(Việt Bắc, Tố Hữu)

Bằng giải pháp hoán dụ, thi sĩ Tố Hữu đã sử dụng hình ảnh chiếc áo chàm thân thuộc để gọi đồng bào Việt Bắc, hình ảnh đó khiến câu thơ như sống lại, một bức tranh buồn ngày chia li hiện lên một cách trung thực trước mắt người đọc, khắc họa rõ nét niềm lưu luyến không rời của đồng bào Việt Bắc với những đội viên cách mệnh thời bấy giờ.

Cuối cùng, trị giá mà một tác phẩm mang lại không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở cả nghệ thuật. nếu như biết cách vận dụng hợp lý những giải pháp tu từ thì câu văn sẽ trở nên sinh động, sắp gũi hơn trong lòng người đọc, người nghe.

Bài tập ôn luyện Hoán dụ

Bài 1: Hãy chỉ ra giải pháp tu từ hoán dụ trong câu thơ sau:

Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông

Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào.

(Nguyễn Bính – Tương tư)

Bài 2: Tìm và tìm hiểu những hoán dụ trong câu thơ sau:

Chồng ta áo rách ta thương

Chồng người áo gấm xông hương mặc người

(Ca dao)

Bài 3: Tìm và tìm hiểu những hoán dụ trong câu văn sau:

Một viên gạch hồng, bác bỏ chống lại cả một mùa băng giá

(Chế Lan Viên)

Bài 4: Tìm và tìm hiểu những hoán dụ trong câu thơ sau:

Sen tàn cúc lại nở hoa

Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân

(Nguyễn Du)

Đáp án:

Bài 1:

Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông

Cau thôn Đoài nhớ trầu không thôn nào

Trong câu thơ này, hai hình ảnh thôn Đoài, thôn Đông là hai hình ảnh hoán dụ sử dụng để chỉ “người thôn Đoài” và “người thôn Đông”.

Bài 2:

Hình ảnh “áo rách” là hình ảnh hoán dụ lấy xống áo rách để thay thế cho con người nghèo khổ, còn “áo gấm” là hình ảnh ẩn dụ lấy quần áo gấm vóc để thay thế cho người sang giàu quyền quý.

Bài 3:

Hình ảnh “viên gạch hồng” được cho là hình ảnh hoán dụ lấy đồ vật để thay thế cho ý thức thép, ý chí nghị lực phi thường của bác bỏ Hồ vĩ đại. Còn “băng giá” là hình ảnh hoán dụ lấy đặc điểm tiêu biểu để thay thế cho mùa đông.

Bài 4:

“Sen” là hình ảnh hoán dụ lấy loài hoa đặc trưng để thay thế cho mùa hạ, “cúc” cũng là hình ảnh hoán dụ lấy loài hoa đặc trưng để thay thế cho mùa thu. Câu thơ của Nguyễn Du đã vẽ nên một bức tranh 4 mùa đẹp đẽ như một thế cục của nàng thiếu nữ.

Qua bài viết ở trên, cmm.edu.vn đã giúp những bạn hiểu rõ khái niệm hoán dụ là gì? những phương thức hoán dụ phổ biến trong văn thơ và cuộc sống hằng ngày, phân biệt hoán dụ và ẩn dụ,… những bạn có thể truy cập website cmm.edu.vn để tìm hiểu những bài viết hữu ích, phục vụ cho quá trình học tập và thi cử.

Bản quyền bài viết thuộc cmm.edu.vn. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận!

Tác giả: https://cmm.edu.vn – Trường Lê Hồng Phong

Nguồn: https://cmm.edu.vn/hoan-du-la-gi/