Chủ nghĩa tư bản độc quyền là chủ nghĩa tư bản trong đó ở hầu hết những ngành, những ngành của nền kinh tế tồn tại những tổ chức tư bản độc quyền và chúng chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế. Vậy nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì? Hãy cùng Luật Minh Khuê tìm hiểu vấn đề này qua bài viết dưới đây.
1. Hiểu thế nào về chủ nghĩa tư bản độc quyền?
Chủ nghĩa tư bản độc quyền trong tiếng Anh là Monopoly Capitalism.
những tổ chức độc quyền xuất hiện khi chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do phát triển tới một mức độ nhất định. Ban đầu, chúng chỉ xuất hiện trong một số ngành và ngành của nền kinh tế và sức mạnh kinh tế của chúng chưa đủ lớn. Tuy nhiên, sau đó, chúng trở nên mạnh mẽ hơn và chiếm ưu thế trong toàn bộ nền kinh tế.
Bạn đang xem bài: Nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền
Chủ nghĩa tư bản độc quyền được coi là một giai đoạn phát triển mới của chủ nghĩa tư bản, trong đó tồn tại những tổ chức tư bản độc quyền ở hầu hết những ngành và ngành kinh tế và chúng chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế. Quy luật thống trị trong chủ nghĩa tư bản độc quyền là quy luật lợi nhuận độc quyền, trong lúc đó, trong chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do là quy luật lợi nhuận bình quân. Tuy nhiên, bản tính của chủ nghĩa tư bản không thay đổi và quy luật lợi nhuận độc quyền chỉ là một hình thái biến tướng của quy luật thặng dư trị giá.
2. Chủ nghĩa tư bản độc quyền có đặc điểm gì?
Có thể khái quát một số đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền như sau:
* Tập trung sản xuất và sự thống trị của những tổ chức độc quyền
Sự tích tụ và tập trung sản xuất đã dẫn tới sự xuất hiện của những tổ chức độc quyền. Những tổ chức độc quyền này được hình thành bởi những nhà tư bản lớn liên minh lại với nhau để kiểm soát một phần lớn hoặc toàn bộ sản phẩm của một ngành sản xuất cụ thể. Việc này cho phép liên minh này có tác động quyết định tới quá trình sản xuất và lưu thông của ngành đó.
* Tư bản tài chính
Việc tích tụ và tập trung tư bản trong ngân hàng đã dẫn tới sự hình thành những tổ chức độc quyền trong ngành này. Ngân hàng ban đầu chỉ đóng vai trò là trung gian trong việc thanh toán và tín dụng, nhưng sau đó, do nắm giữ phần lớn tư bản tiền tệ trong xã hội, ngân hàng đã trở thành một nhà cầm quyền có thể chi phối những hoạt động kinh tế-xã hội.
những tổ chức độc quyền ngân hàng đã cho phép những tổ chức độc quyền trong ngành công nghiệp vay tiền và gửi tiền lớn trong một khoảng thời gian dài, từ đó tạo ra một mối liên hệ xoắn xuýt giữa những tổ chức độc quyền này. Cả hai bên đều quan tâm tới hoạt động của nhau và phấn đấu xâm nhập vào nhau. Điều này đã dẫn tới sự xuất hiện của một loại tư bản mới được gọi là tư bản tài chính, là sự phối hợp giữa tư bản độc quyền trong ngân hàng và tư bản độc quyền trong ngành công nghiệp.
* Xuất khẩu tư bản
Việc xuất khẩu hàng hóa tức là đưa hàng hóa ra nước ngoài để thực hiện trị giá và thặng dư trị giá. Tuy nhiên, khi nói về xuất khẩu tư bản, thì tức là đầu tư tư bản ra nước ngoài nhằm mục đích cướp đoạt thặng dư trị giá ở những nước nhập khẩu tư bản đó.
Xuất khẩu tư bản có thể được chia thành hai phương thức chính là xuất khẩu tư bản trực tiếp và xuất khẩu tư bản gián tiếp. Xuất khẩu tư bản trực tiếp là khi tư bản được đưa ra nước ngoài để trực tiếp kinh doanh và thu lợi nhuận cao. Còn xuất khẩu tư bản gián tiếp là khi tư bản được cho vay để thu lợi tức.
* Sự phân chia toàn cầu về mặt kinh tế giữa những liên minh độc quyền quốc tế
Việc gia tăng quy mô và phạm vi xuất khẩu tư bản đã dẫn tới sự phân chia toàn cầu về mặt kinh tế, bao gồm việc phân chia những ngành đầu tư tư bản và thị trường toàn cầu giữa những tổ chức độc quyền. những cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa những tổ chức độc quyền kinh tế mạnh đã dẫn tới những đụng độ trên trường quốc tế, và điều này đã xúc tiến xu thế hiệp nghị và thoả hiệp để tăng cường vị thế độc quyền của họ trong những ngành và thị trường quan trọng. Kết quả của sự cạnh tranh này là sự hình thành những liên minh độc quyền quốc tế và tập đoàn xuyên quốc gia.
* Sự phân chia toàn cầu về mặt lãnh thổ giữa những cường quốc đế quốc
Chủ nghĩa đế quốc là một đặc trưng của chủ nghĩa tư bản độc quyền, được thể hiện qua chính sách xâm lược và áp bức những quốc gia khác để biến chúng thành thuộc địa của những cường quốc nhằm đáp ứng yêu cầu thu được siêu lợi nhuận độc quyền của tư bản độc quyền.
Khi đầu tư ra nước ngoài, đặc biệt là ở những nước thuộc địa và phụ thuộc, tư bản độc quyền thu được siêu lợi nhuận do có những điều kiện thuận lợi như nguồn nguyên liệu dồi dào giá rẻ hoặc thậm chí miễn phí, kinh phí nhân lực rẻ mạt… Điều này dẫn tới sự cạnh tranh khốc liệt giữa những tổ chức độc quyền của những quốc gia khác nhau, và để tranh giành thị trường và môi trường đầu tư, nhà nước can thiệp để tạo điều kiện cho những tổ chức độc quyền của nước mình thu được siêu lợi nhuận độc quyền ở ngoại quốc.
Tuy nhiên, sự can thiệp này của nhà nước đã khiến cho nó trở thành một nước đế quốc chủ nghĩa, phối hợp giữa yêu cầu vươn ra và thống trị ở nước ngoài của tư bản độc quyền với chính sách xâm lược của nhà nước.
3. Chủ nghĩa tư bản độc quyền hình thành từ nguyên nhân nào?
Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX có nguồn gốc từ nhiều nguyên nhân chủ yếu sau đây:
trước hết, sự phát triển của lực lượng sản xuất được xúc tiến bởi tiến bộ khoa học kỹ thuật đã tạo ra những ngành sản xuất mới với quy mô lớn. Điều này đã đòi hỏi những phương thức kinh tế tổ chức mới như những xí nghiệp lớn và sản xuất lớn có ưu thế rõ rệt so với sản xuất nhỏ. Mặt khác, sự phát triển này cũng dẫn tới tăng năng suất lao động và sản xuất thặng dư trị giá tương đối, mở rộng khả năng tích lũy tư bản, xúc tiến sự phát triển sản xuất lớn và tăng tích tụ tư bản.
Thành tựu khoa học kỹ thuật mới trong 30 năm cuối của thế kỷ XIX, bao gồm sản lượng lớn gang thép với chất lượng cao từ lò luyện kim mới Betsơme, Máctanh, Tômát, v.v.; phát hiện ra hoá chất mới như axít sunphuaric (H2S04), thuốc nhuộm, v.v.; cùng với đó là sự ra đời của những máy móc mới như động cơ điêzen, máy phát điện, máy tiện, máy phay, v.v. và phát triển những phương tiện vận tải mới như xe khá, tàu thuỷ, xe điện, tàu bay, v.v. và đặc biệt là đường sắt. Thành tựu khoa học kỹ thuật này cũng đã tạo ra những ngành sản xuất mới đòi hỏi quy mô lớn và dẫn tới tăng năng suất lao động, khả năng tích lũy tư bản, xúc tiến phát triển sản xuất lớn.
Trong bối cảnh khoa học kỹ thuật phát triển, quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản, như quy luật thặng dư trị giá và quy luật tích luỹ, đang ngày càng tác động mạnh mẽ tới cơ cấu kinh tế xã hội tư bản, dẫn tới sự tập trung sản xuất quy mô lớn. Sự cạnh tranh khốc liệt buộc những nhà tư bản phải cải tiến kỹ thuật và tăng quy mô tích luỹ để cạnh tranh thành công. Tuy nhiên, đây cũng là nguyên nhân khiến những doanh nghiệp nhỏ và vừa vỡ nợ, trong khi những doanh nghiệp lớn tăng trưởng nhanh chóng với số tư bản tập trung và quy mô sản xuất ngày càng to lớn. Cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 1873 đã khiến hàng loạt doanh nghiệp nhỏ và vừa vỡ nợ, xúc tiến nhanh chóng quá trình tích tụ và tập trung tư bản. Hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa đã trở thành đòn bẩy mạnh mẽ xúc tiến sự tập trung sản xuất, đặc biệt là sự hình thành của những đơn vị cổ phần, tạo tiền để cho sự ra đời của những tổ chức độc quyền.
Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết của Luật Minh Khuê liên quan tới vấn đề: Nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền. Mọi thắc mắc chưa rõ hay có nhu cầu hỗ trợ vấn đề pháp lý khác, quý khách hàng vui lòng liên hệ với phòng ban tư vấn pháp luật trực tuyến qua số hotline: 19006162 hoặc gửi yêu cầu tư vấn qua email: [email protected] để được hỗ trợ và tư vấn kịp thời. Xin trân trọng cảm ơn quý khách hàng đã quan tâm theo dõi bài viết của Luật Minh Khuê.
Trích nguồn: Cao đẳng Tài nguyên và Môi trường miền Trung
Danh mục: Tổng hợp
