những em sẽ được tìm hiểu về khái niệm và nguyên nhân của ưu thế lai, từ đó biết được trong thực tế ưu thế lai được ứng dụng thế nào để phục vụ cho mục đích của con người.
1. Ưu thế lai là gì?
– Ưu thế lai là thuật ngữ chỉ về hiện tượng thân thể lai (thường là đời thứ nhất sau đời bố mẹ) xuất hiện những phẩm chất ưu tú, vượt trội so với bố mẹ chẳng hạn như có sức sống cao hơn, sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh, chống chịu bệnh tật tốt, năng suất cao, thích ứng tốt.
– Ưu thế lai biểu hiện trong lai khác thứ, lai khác dòng và rõ nhất là trong lai khác dòng. Ưu thế lai thường được biểu hiện cao nhất ở đời đầu rồi sau đó giảm dần do ở những thế hệ sau mức độ dị hợp giảm dần.
Bạn đang xem bài: Ưu thế lai là gì? Lấy ví dụ về ưu thế lai ở thực vật và động vật
– Theo nội dung sách giáo khoa sinh vật học 9 giảng giải về ưu thế lai là gì như sau: “Ưu thế lai là hiện tượng thân thể lai F1 khoẻ hơn, sinh trưởng nhanh, phát triển mạnh, chống chịu tốt, những tính trạng hình thái và năng suất cao hơn trung bình giữa hai bố mẹ hoặc vượt trội hơn cả hai dạng bố mẹ”.
2. Ví dụ về ưu thế lai ở động vật và thực vật
- Ưu thế lai trên giống bò:
– Ở Israel đã nuôi thành công bò Holstein thuần. Năng suất sữa bò Holstein của Israel ngày nay cao nhất toàn cầu, 10500 kg/305 ngày (Hà Lan khoảng 7900 kg).
+) Những năm 1920 – 1930 Israel nhập bò đực Friesian từ Hà Lan và Đức về để cải tạo bò địa phương.
+) Năm 1947 nhập bò đực Holstein từ Canada cùng với bò đực con của chúng được sử dụng để gieo tinh nhân tạo.
+) Từ 1950 tới 1962 nhập cả bò đực và bò cái Holstein từ Mỹ. Từ 1963 hầu như toàn bộ bò cái được gieo tinh với những bò đực Holstein sinh ra tại Israel gọi là đực giống địa phương. Từ 1955 khởi đầu đánh giá sức sản xuất sữa của đực giống qua đời sau.
+) Ngày nay dấu vết bò địa phương không còn mà sau 60 năm tạo giống bò sữa trong điều kiện nóng đã thành công một giống bò Hà lan Israel thích ứng với điều kiện thời tiết của khí hậu nóng.
– Ở Việt Nam, đã sử dụng bò đực hoặc tinh của bò đực Holstein Fnesian (viết tắt là HF hay bò Hà Lan, hay bò Lang trắng đen) để phối giống cho đàn cái nền lai Sind tạo ra con lai đời 1 có 1/2 máu bò HF, gọi là F1 HF.
+) Điểm vượt trội của con lai F1 HF là năng suất sữa có thể đạt 2500– 3000 kg/chu kì 300 ngày, sinh sản tốt, thích ứng rộng với nhiều vùng khí hậu nóng ẩm, dễ nuôi, yêu cầu đầu tư kĩ thuật và quản lý thấp. Sau đó một lần nữa sử dụng tinh đực Hà Lan để phối cho cái F1 HF tạo ra con lai có 3/4 máu bò HF gọi là bò lai F2 HF tuy nhiên bò F2 chưa khắc phục được mong muốn.
+) Nhìn chung, Việt Nam đã tạo ra đàn cái lai 3 máu sản xuất sữa (bò Vàng Việt nam, bò Red Sindhi và bò Holstein Friesian). Con lai F1 và F2 HF được nuôi rộng rãi ở những vùng nóng (Miền Đông Nam Bộ) và đóng góp tới 90% tổng sản lượng sữa sản xuất trong nước.
- Ưu thế lai trên giống lợn:
– xu thế những giống heo nội đang dần được thay thế bởi những giống heo ngoại cao sản, đặc biệt ở nhiều trại quy mô lớn có trình độ chăn nuôi thâm canh và đầu tư cao. Trong điều kiện sản xuất nông hộ ở nhiều vùng nông thôn Việt Nam, đại đa số nông dân nuôi con lai giữa cái địa phương và đực ngoại.
+) những giống heo cái nội có tầm vóc nhỏ bé, nhiều mỡ, ít nạc, nhưng có rất nhiều đặc tính ưu việt: Chịu khem khổ, dễ nuôi dưỡng, tận dụng tốt nguồn thức ăn địa phương, mắn đẻ, nuôi con khéo, đề kháng cao với bệnh tật và đặc biệt thích ứng với môi trường khí hậu.
+) những giống ngoại lớn nhanh cho nhiều nạc.
Lai tạo giữa những giống heo nội với những giống heo ngoại sẽ phối hợp bổ sung những đặc tính tốt của cả hai giống. Con lai có tầm vóc cải thiện, tăng trọng cao và giữ được năng suất sinh sản tốt. Phải bảo tồn nguồn gen heo nội để nhân thuần phân phối cái nền lai tạo với những giống ngoại nhập.
– Tại Việt Nam ngày nay lai heo nội và ngoại đang là xu thế. những giống heo nái nội có tầm vóc nhỏ bé, nhiều mỡ, ít nạc, nhưng có rất nhiều đặc tính ưu việt như sức chịu khem khổ, dễ nuôi dưỡng, tận dụng tốt nguồn thức ăn địa phương, mắn đẻ, nuôi con khéo, đề kháng cao với bệnh tật và đặc biệt thích ứng với môi trường khí hậu. Trong lúc đó những giống ngoại lớn nhanh cho nhiều nạc.
– Lai tạo giữa những giống heo nội với những giống heo ngoại sẽ phối hợp bổ sung những đặc tính tốt của cả hai giống. Con lai có tầm vóc cải thiện, tăng trọng cao và giữ được năng suất sinh sản tốt. Phải bảo tồn nguồn gen heo nội để nhân thuần phân phối nái nền lai tạo với những giống ngoại nhập.
- Ưu thế lai trên giống gà:
– Sử dụng con trống là gà chọi phối với con mái TP1 tạo con giống lai chọi có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt, chất lượng thịt đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường về gà thịt, đem lại hiệu quả cao cho người chăn nuôi, gà TP có khả năng thích ứng cao với điều kiện khí hậu, tận dụng được thức ăn tại chỗ, gà TP có độ đồng đều cao, đẻ tốt và kéo dài, giống gà lông màu TP bước đầu thích hợp với điều kiện tự nhiên, tập quán chăn nuôi gà của những hộ nông dân theo cả hai phương thức trang trại và hộ gia đình. Hiệu quả nuôi gà thương phẩm TP lông màu sinh sản có khả năng sinh sản tốt, cao hơn so với những giống gà lông màu khác. Gà TP là giống gà lông màu có năng suất, chất lượng cao.
– Những giống gà lông màu ngày nay ở Việt Nam gồm 4 dòng gà thịt lông màu TP1, TP2, TP3 và TP4 và 2 dòng gà lông màu hướng trứng HA1 và HA2.
+ Dòng trống TP4: Lông màu nâu cánh gián, mào to đỏ dựng, chân màu vàng, khối lượng thân thể 56 ngày tuổi đạt 2,2-2,3 kg.Gà TP4 có khối lượng thân thể lúc 20 tuần tuổi đạt 2,2 – 3,1 kg/con, năng suất trứng đạt 160-165 quả/năm, dòng gà trống TP4 có tốc độ sinh trưởng nhanh, khối lượng thân thể lúc 24 tuần tuổi con trống đạt 3-3,2 kg/con
+ Dòng mái TP1: Lông màu vàng nâu nhạt xám tro cườm cổ, năng suất trứng đạt 175-178 quả/mái/năm. Gà mái TP1 có khả năng sinh sản tốt, tỷ lệ đẻ đạt cao trên 70% được kéo dài nhiều so với những giống gà lông màu khác. Gà TP1 có khối lượng thân thể lúc 20 tuần tuổi đạt 2,2 – 2,9 kg/con, năng suất trứng đạt 177-180 quả/năm.
+ Dòng mái TP2: Lông màu vàng xám tro, cườm cổ, năng suất trứng đạt 170-172 quả/mái/năm.
+ Dòng mái TP3: Lông màu nâu xám tro, cườm cổ, năng suất trứng đạt 179-183 quả/mái/năm.
3. Nguyên nhân của hiện tượng ưu thế lai
– Khi những dòng thuần mang gen trội về một số tính trạng nào đó lai với nhau thì ở thân thể lai F1 sẽ tập trung đầy đủ những gen trội có lợi từ bố và mẹ, lấn lướt sự biểu hiện của những gen lặn có hại.
Ví dụ Dòng thuần mang 2 gen trội (AAbbDD)
Dòng thuần mang 1 gen trội (aaBBdd) P AAbbDD × aaBBdd F1 AaBbDd (Mang cả 3 gen trội)
– Ưu thế lai biểu hiện rõ nhất ở F1 sau đó giảm dần qua những thế hệ vì tỉ lệ dị hợp giảm (hiện tượng thoái hóa).
– Muốn duy trì ưu thế lai phải sử dụng phương pháp nhân giống vô tính như giâm, chiết, ghép, nuôi cấy mô…
– Ưu thế lai thường xuất hiện khi lai những tính trạng số lượng (tính trạng do nhiều gen quy định).
4. những phương pháp tạo ưu thế lai
những phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng
- Có 2 phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng: lai khác dòng và lai khác thứ.
– Lai khác dòng: tạo 2 dòng tự thụ phấn rồi cho giao phối với nhau. Ví dụ: Ngô lai F1 năng suất cao hơn 20-30% so với giống hiện có.
– Lai khác thứ: phối hợp giữa tạo ưu thế lai và tạo giống mới. Ví dụ: Lúa DT17 tạo ra từ tổ hợp lai giữa giống lúa DT10 (năng suất cao) với OM80 (chất lượng cao) có năng suất và chất lượng cao.
- Phương pháp lai khác dòng thường được sử dụng nhiều hơn để tạo ưu thế lai trong trồng trọt vì phương pháp này tạo ra nhiều giống cây trồng cho năng suất cao hơn so với những giống cây thuần tốt nhất.
- Phương pháp tạo ưu thế lai ở vật nuôi Lai kinh tế: Là cho giao phối giữa 2 cặp vật nuôi bố mẹ khác nhau rồi sử dụng con lai F1 làm sản phẩm (không sử dụng làm giống). Ví dụ: Lợn ỉ Móng Cái × lợn Đại bạch → lợn lai, khối lượng mới sinh nặng 0,8kg, tăng khối lượng nhanh, tỉ lệ nạc cao.
Trích nguồn: Cmm.Edu.Vn
Danh mục: Tổng hợp